Termin kacheksja wywodzi się z łaciny (cachexia) lub greki (kacheksia) i oznacza zły stan ciała. W medycynie jest używany w celu określenia postępującej degradacji organizmu, która wywołana jest chorobą. Najczęstszymi objawami kacheksji są m.in. utrata masy ciała i symptomy związane z przewlekłym niedożywieniem.

Jakie objawy daje kacheksja?

Kacheksja oznacza wyniszczenie organizmu, które może objawiać się na wiele sposobów w zależności od podłoża prowadzącej do uszkodzeń choroby. Wśród najczęstszych objawów kacheksji, poza znacznym spadkiem masy ciała czy nudnościami, należy wymienić:

• zanik mięśni, a w niektórych przypadkach również narządów wewnętrznych,
  
• lipolizę,
  
• jadłowstręt,
  
• znaczne osłabienie,
  
• zaburzenia czucia,
  
• hipermetabolizm (poważny stan, który stanowi zagrożenie życia w przebiegu chorób tarczycy).
  

Kacheksję zawsze powoduje przewlekła choroba, dlatego jest to stan charakterystyczny dla raka lub AIDS.

Kacheksja – przyczyny

Przyczyn kacheksji najczęściej upatruje się w chorobach nowotworowych, w przebiegu których dochodzi do ciężkiego niedożywienia, co wiąże się z redukcją tkanki tłuszczowej oraz rozpadem mięśni i postępującym upośledzeniem łaknienia. Dotyka znacznie częściej ludzi starszych i dzieci na skutek m.in.: niewydolności nerek, serca czy przewlekłej choroby płuc.

W procesie wyniszczenia organizmu główną rolę odgrywają nadmiernie produkowane cytokiny (białka) – dochodzi do pobudzenia układu neurohormonalnego i wzrostu stężenia kortyzolu (tzw. hormon stresu), reniny, angiotesyny i aldosteronu. Spada natomiast produkcja insuliny. Badania krwi pokazują, w związku z zachodzącymi zmianami o charakterze patologicznym, podwyższone OB oraz stężenie białka C-reaktywowanego.

Kacheksja nowotworowa i sercowa

Kacheksja jest również często określana jako zespół wyniszczenia nowotworowego, ponieważ osoby, u których wykryto złośliwe zmiany, bardzo często tracą na wadze z powodu braku apetytu i zaburzeń łaknienia. Wyniszczenie objawia się ogólnym i przewlekłym zmęczeniem i osłabieniem, które uniemożliwia wykonywanie podstawowych czynności, takich jak jedzenie, ubieranie się czy chodzenie do toalety. Zaburzona zostaje odporność, nasilają się trudności w poruszaniu się, a zła kondycja organizmu coraz bardziej się pogłębia. Objawy fizyczne zaczynają oddziaływać na psychikę, stąd dla osób z chorobami nowotworowymi charakterystyczne są stany depresyjne i izolowanie się od otoczenia.

Kacheksja nowotworowa występuje najczęściej u osób ze zdiagnozowanym rakiem trzustki i żołądka (około 80% przypadków). Dotyka również ponad połowę cierpiących z powodu raka okrężnicy, gruczołu krokowego i płuca. Wyróżnia się jej trzy rodzaje:

• prekacheksja – oznacza utratę masy ciała poniżej 5%,
  
• kacheksja – ubytek masy ciała powyżej 5% w czasie ostatniego półrocza,
  
• kacheksja nowotworowa nieodwracalna – oznacza skrócenie przewidzianego czasu przeżycia do mniej niż 3 miesięcy.
  

Rozpoznanie kacheksji sercowej znacznie pogarsza skuteczność leczenia w przypadku przewlekłej niewydolności serca. Przy schorzeniach związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu krążenia, poza niekontrolowanym spadkiem masy, może dojść do m.in.: postępujących duszności, tachykardii, dolegliwości dyspeptycznych oraz przewlekłego i nasilającego się zmęczenia.

Kacheksja – leczenie

Nie opracowano jeszcze skutecznych metod przeciwdziałania wyniszczeniu organizmu przez raka. Jedynym sposobem leczenia kacheksji jest pozbycie się samego nowotworu, co jednak w wielu przypadkach jest niemożliwe. Dlatego też efekt, jeżeli chodzi o zmniejszenie samych zniszczeń w organizmie, zależy od szybkiego i prawidłowego rozpoznania objawów. Przede wszystkim wymagane jest zapobieganie niedożywieniu, co oznacza stałą kontrolą stanu odżywiania poprzez dobór odpowiednich rodzajów i prawidłowej ilości pokarmu przyjmowanego doustnie – zaleca się, aby taki tryb odżywiania utrzymać jak najdłużej. Ważnym elementem jest również wspomaganie diety specjalnymi odżywkami w formie płynów, które zawierają wszystkie niezbędne dla organizmu składniki.

Jeżeli chodzi o leczenie farmakologiczne, to stosuje się głównie leki wspomagające apetyt i spowalniające postęp choroby. Równie ważne jest postępowanie niefarmakologiczne, które obejmuje niewielką aktywność fizyczną, ponieważ ruch znacznie wzmaga apetyt, a także wsparcie najbliższych. W przypadku zaawansowanych chorób często jedyną opcją jest odżywianie pozajelitowe – dożylne.

Terapia w przypadku kacheksji, niezależnie od tego, jaka chorobą ją powoduje, ma na celu ogólną poprawę stanu organizmu i kondycji, nawet jeżeli rokowania na całkowite wyleczenie są bardzo słabe. Obejmuje zazwyczaj kompleksowe działania związane z odpowiednim postępowaniem farmakologicznym, dietą i rehabilitacją. W niektórych przypadkach musi zostać włączone leczenie chirurgiczne, np. kiedy rozrost komórek nowotworowych prowadzi do niedrożności.