Dokładne przyczyny stwardnienia rozsianego nie są do końca poznane. Przyjmuje się, że jest to choroba wieloczynnikowa. Polska znajduje się wśród krajów o wysokiej częstości występowania SM. Duży wpływ na rozwój choroby mają: szerokość geograficzna, ekspozycja na światło, zaburzenia hormonalne, palenie papierosów i inne komponenty stylu życia.

Co to jest stwardnienie rozsiane?

Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex – SM) to przewlekła, zapalno-demielinizacyjna (rozpad osłonek mielinowych w układzie nerwowym) choroba ośrodkowego układu nerwowego. Powoduje uszkodzenia nerwów w mózgu i rdzeniu kręgowym, w konsekwencji czego dochodzi do nieprawidłowego przekazywania impulsów nerwowych. Stwardnienie rozsiane ma różnorakie objawy i przyczyny.

Schorzenie dotyczy najczęściej młodych osób. Przeważnie występuje wśród kobiet. Choroba rozpoczyna się zazwyczaj między 20 a 40 rokiem życia, przy czym wśród płci żeńskiej o 5 lat wcześniej niż w przypadku mężczyzn.

Przyczyny stwardnienia rozsianego

Stwardnienie rozsiane może mieć rozmaite przyczyny. Przyjmuje się, że jest to choroba o wieloczynnikowej patogenezie. Przyczyny stwardnienia rozsianego to współistniejące ze sobą determinanty autoimmunologiczne, środowiskowe i genetyczne.

Istnieją liczne doniesienia podkreślające wpływ czynników środowiskowych na wzrost ryzyka rozwoju stwardnienia rozsianego. Wśród nich wymienia się złą jakość wody pitnej, przewagę lasów iglastych, możliwe szkodliwe oddziaływanie przemysłu przetwórstwa drzewnego. Innymi czynnikami, które mogą mieć wpływ na rozwój SM są uwarunkowania geologiczne – zawartość w glebie i wodzie pitnej pierwiastków, takich jak molibden, kobalt, chrom, bar i tlenek miedzi oraz torfowy skład gleby.

Badania dowodzą, iż ryzyko choroby jest silnie determinowane szerokością geograficzną i słoneczną radiacją. Zauważono, że częstość występowania SM wzrasta wraz ze zwiększaniem się szerokości geograficznej i ograniczeniem ekspozycji na światło słoneczne (niedobór witaminy D). Populacje żyjące na północ lub południe od 40. równoleżnika są narażone na niedobór witaminy D i właśnie tam jest największe rozpowszechnienie SM. Zachorowania odnotowuje się częściej w szerokościach geograficznych o klimacie chłodnym i umiarkowanym niż w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej. W Afryce i Azji występowanie choroby jest bardzo rzadkie. Stwardnienie rozsiane występuje głównie u osób rasy białej, zwłaszcza pochodzenia kaukaskiego. W niektórych grupach etnicznych, jak Indianie w USA, Aborygeni w Australii, Maorysi z wysp Pacyfiku, Romowie, Inuici i Bantu nie zaobserwowano żadnego przypadku zachorowania na SM.

Miejsce i miesiąc urodzenia oraz migracja także rzutują na ryzyko rozwoju choroby. Osoby urodzone w maju znacznie częściej zapadają na SM w porównaniu z osobami urodzonymi w listopadzie. Te, które zmieniły miejsce zamieszkania przed wiekiem dojrzewania, podlegają ryzyku zachorowania kraju, do którego się udały.

Na rosnące prawdopodobieństwo rozwoju SM wpływają czynniki genetyczne. Około 10–15% przypadków choroby ma podłoże dziedziczne. Wystąpienie stwardnienia rozsianego jest wyższe wśród najbliższych krewnych osoby chorej. Do rozwoju SM dochodzi w wyniku zaburzenia kontroli i równowagi adaptacyjnej odpowiedzi immunologicznej. Ponadto do grupy podwyższonego ryzyka należą osoby zmagające się z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi. Zależność tą zauważono w przypadku cukrzycy typu 1, choroby tarczycy czy choroby zapalnej jelit. Przypuszcza się, że na rozwój SM mogą mieć wpływ także hormony płciowe – wysoki poziom estrogenu lub testosteronu. Ponadto schorzenie związane jest z infekcjami bakteryjnymi, grzybiczymi, a zwłaszcza zakażeniami wirusowymi (wirusy wywołujące półpaśca i ospę wietrzną, wirus Epsteina-Barra) i długotrwałym czynnym paleniem papierosów. Nie bez znaczenia jest dieta zwierzęca i bogata w tłuszcze nasycone, a uboga w wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Stwardnienie rozsiane – objawy

Stwardnienie rozsiane wywołuje bardzo ciężkie objawy, takie jak:

• problemy z utrzymaniem równowagi, pamięcią, koordynacją ruchów, koncentracją,
• przewlekłe zmęczenie, osłabienie,
• osłabienie mięśniowe, które rozpoczyna się od kończyn dolnych i postępuje w górę ciała,
• nieprawidłowa percepcja bodźców lub całkowity brak czucia,
• depresja, niepokój,
• zaburzenia widzenia, jak podwójne widzenie, zapalenie nerwu wzrokowego, zaburzenia ostrości wzroku i widzenia barw, niekiedy trwała ślepota, oczopląs, zaburzenia ruchomości gałek ocznych,

• poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego,
• zawroty i bóle głowy,
• spadek libido, zaburzenia erekcji, suchość pochwy, zaburzenia czucia w obrębie narządów płciowych,
• zaparcia, nietrzymanie stolca,
• mowa skandowana i bełkotliwa w wyniku braku koordynacji mięśni podniebienia podczas mówienia,
• drętwienie i mrowienie kończyn dolnych, nerwobóle,
• spastyczność – zaburzenia napięcia mięśniowego, jak sztywność mięśni, skurcze mięśni, odruchy patologiczne,

• problemy z pęcherzem, jak nietrzymanie moczu, utrudnienie świadomego oddawania moczu.

Ponadto choroba skraca naturalny czas życia średnio o 6–7 lat. Znacznie ogranicza aktywność ruchową, prowadząc niejednokrotnie do unieruchomienia. Jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności neurologicznej osób w średnim wieku.

Bibliografia:

1. Ascherio A., Munger K., Epidemiology of multiple sclerosis: from risk factors to prevention, „Seminars in Neurology”, 2008, 28, s. 17–28.
   
2. Sawcer S., Franklin R., Ban M., Multiple sclerosis genetics, „The Lancet Neurology”, 2014, 13(7), s. 700–709.
   
3. Marrie R.A., Environmental risk factors in multiple sclerosis aetiology, „The Lancet Neurology”, 2004, 3, s. 709–718.
   
4. Ascherio A., Environmental factors in multiple sclerosis, „Expert Review of Neurotherapeutics”, 2013, 13(12), s. 3–9.
   
5. Disanto G., Morahan J.M., Ramagopalan S.V., Multiple sclerosis: risk factors and their interactions, „CNS & Neurological Disorders – Drug Targets”, 2012, 11(5), s. 545–555.
   
6. Cendrowski W., Zmniejszenie umieralności na stwardnienie rozsiane ma związek z niższym rozpowszechnieniem palenia papierosów wśród mężczyzn w Polsce, „Aktualności Neurologiczne”, 2012, 12(3), s. 149–153.
   
7. Brola W., Fudala M., Flaga S., Ryglewicz D., O potrzebie stworzenia polskiego rejestru chorych na stwardnienie rozsiane, „Neurologia i Neurochirurgia Polska”, 2013, 47(5), s. 484–492.
   
8. Hernán M.A., Jick S.S., Logroscino G., Olek M.J., Ascherio A., Jick H., Cigarette smoking and the progression of multiple sclerosis, „Brain: a journal of neurology”, 2005, 128, s. 1461–1465.
   
9. Guzik A., Kwolek A., Częstość występowania i rozmieszczenie stwardnienia rozsianego w Polsce i na świecie, „Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie”, 2015, 1, s. 55–62.
   
10. Rosiak K., Zagożdżon P., Czynniki środowiskowe w epidemiologii stwardnienia rozsianego, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2012, 93(4), s. 627–631.