Nagminne zapalenie przyusznic (z łac. parotitis epidemica) zwane zwyczajowo świnką to choroba zakaźna wywoływana przez wirus świnki (z łac. Mumps rubulavirus). Rozwinąć się może u ludzi w każdym wieku, jednak najczęściej stwierdza się ją u dzieci w wieku szkolnym. Pierwsze objawy świnki to ogólne złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, osłabienie i podwyższona temperatura ciała. Najczęściej kojarzonym z nią symptomem jest powiększenie ślinianek.
Jakie są objawy świnki?
Pierwsze objawy świnki pojawiają się po około 2–3 tygodniach od zakażenia, gdyż tyle trwa okres wylęgania wirusa. Badacze jednak podkreślają, że zdolność do zarażania rozwija się wcześniej – 2–4 dni przed wystąpieniem objawów i utrzymuje się nawet do 7–9 dni po ich ustąpieniu. Wirus świnki charakteryzuje się dużą zdolnością do zarażania. Szerzy się drogą kropelkową lub przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi przez ślinę chorego. Najwięcej przypadków choroby stwierdza się zimą i wczesną wiosną. Początkowo świnka objawia się niecharakterystycznie. Chorzy doświadczają ogólnego złego samopoczucia, podwyższonej temperatury ciała, bólu głowy i mięśni oraz nieżytu górnych dróg oddechowych. Literatura przedmiotu wskazuje na stosunkowo częsty, bo dotyczący 15–30% przypadków, bezobjawowy przebieg choroby. Przy braku objawów świnka stwierdzana jest przez wykrycie przeciwciał we krwi.
Obrzęk ślinianek przyusznych charakterystycznym objawem świnki
Powiększenie ślinianek przyusznych to najbardziej charakterystyczny objaw świnki, który stwierdza się w 50% przypadków. U 75% chorych ma ono charakter obustronny. Ślinianka przyuszna to położony w dole zażuchwowym gruczoł, który odpowiada za zaopatrywanie jamy ustnej w ślinę. Obrzęk ślinianek odpowiada za powstanie dolegliwości bólowych podczas otwierania ust i gryzieniu. Znajdująca się na nim skóra staje się napięta, lekko błyszcząca i blada. W wyniku obrzęku chory może stracić apetyt, mieć trudności w połykaniu i skarżyć się na uczucie suchości w jamie ustnej. W około 10% przypadków dochodzi do rozwoju stanu zapalnego innych gruczołów ślinowych, w tym ślinianek podżuchwowych lub podjęzykowych.
Ciężkie objawy świnki a ryzyko powikłań chorobowych
Mimo że świnka ma na ogół łagodny przebieg, istnieje ryzyko wystąpienia poważnych powikłań, które mogą nawet doprowadzić do trwałych następstw. Niepomyślny przebieg choroby, zwłaszcza u osób z osłabioną odpornością, może zakończyć się powstaniem ropni w miąższu gruczołowym, a nawet ropowicą szyi. Wśród innych możliwych niepożądanych konsekwencji nagminnego zapalenia przyusznic wymienia się: zapalenie trzustki (w późniejszym okresie może wystąpić cukrzyca), porażenie nerwów czaszkowych, zapalenie wielonerwowe, zapalenie rdzenia, stawów, mięśnia sercowego, oka, ataksję (zaburzenia koordynacji ruchowej, niezborność ruchów).
Dodatkowo w przypadku płci żeńskiej po okresie dojrzewania dojść może do zapalenia jajników (około 5% przypadków) albo sutka (około 7–30% przypadków). Wśród mężczyzn po okresie dojrzewania możliwe jest zapalenie jąder (około 25% przypadków, zazwyczaj jednostronne) prowadzące czasem do niepłodności. Rzadkie powikłanie świnki – głuchota jest przeważnie przejściowa i jednostronna. Zachorowanie na świnkę to jedna z przyczyn wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci. W sytuacji, gdy do zarażenia dojdzie u ciężarnej w pierwszym trymestrze ciąży, istnieje ryzyko poronienia. Zgony z powodu świnki występują niezwykle rzadko.
Objawy świnki – w jaki sposób im zapobiegać?
Ryzyko wystąpienia nagminnego zapalenia przyusznic zmniejszają szczepienia ochronne. Pozwalają one na uzyskanie odporności utrzymującej się kilkadziesiąt lat. Ich skuteczność szacowana jest na 79–95%. Od 2004 roku szczepionki przeciwko śwince uznano za obowiązkowe i wprowadzono do kalendarza. Realizowane są w formie skojarzonej razem z odrą i różyczką, jako MMR. Według Programu Szczepień Ochronnych każde dziecko powinno otrzymać szczepionkę MMR w 13–15 miesiącu życia i dawkę uzupełniającą w 6 roku życia. Wprowadzenie tego obowiązku znacznie zredukowało zachorowalność. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego w 2018 roku zarejestrowano 1584 przypadków nagminnego zapalenia przyusznic.
Jak łagodzić objawy świnki?
Objawy świnki łagodzone są przez podawanie choremu leków, w tym zwłaszcza przeciwzapalnych, przeciwgorączkowych i hamujących namnażanie wirusów. Ich nasilenie złagodzi też wypoczynek. Bardzo ważne jest odpowiednie odżywianie. Posiłki powinny mieć płynną lub półpłynną konsystencję i być delikatne w smaku. W przypadku powiększenia ślinianek pomocne okazać się mogą domowe rozwiązania jak ogrzewanie przez założenie miękkiego szalika na szyję czy przykładanie ciepłych okładów.
Zobacz film: Szczepienia obowiązkowe
Bibliografia:
- Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, PZWL, Warszawa 2003.
- M. Reicher, W. Łasiński, A. Bochenek i wsp., Anatomia człowieka. T. II: Trzewa, PZWL, Warszawa 2006.
- P. Zajkowski, A. Ochal-Choińska, Standards for the assessment of salivary glands – an update, [w:] „Journal of Ultrasonography”, 2016, 17, s. 175–190.
- A. Gałązka, A. Kraigher, S. E. Robertson, Nagminne zapalenie przyusznic (świnka) – niedoceniona choroba, [w:] „Przegląd Epidemiologiczny”, 1998, 52(4), s. 389–400.