Kortyzol to hormon wydzielany przez korę nadnerczy. Pełni bardzo ważne funkcje w organizmie – reguluje wiele szlaków metabolicznych. Wpływa na gospodarkę węglowodanową, lipidową, białkową i wapniowo-fosforanową. Hiperkortyzolemia to stan nadmiernego wydzielania kortyzolu przez korę nadnerczy. Można rozpoznać ją w sytuacji, gdy w moczu lub we krwi wykrywa się wysoki lub podwyższony poziom kortyzolu. Taka sytuacja ma miejsce w niektórych fizjologicznych stanach, takich jak stres, jednak może też świadczyć o chorobie bądź zespole Cushinga.
Hiperkortyzolemia a normy laboratoryjne
Poziom kortyzolu zmienia się wraz z rytmem dobowym. W ciągu dnia spada – w godzinach porannych wynosi około 140–690 nmol/l, a około północy niemal 0. W dobowej zbiórce moczu poziom kortyzolu powinien wahać się w granicach 80–120 ug. Wzrost poziomu kortyzolu następuje w sytuacjach stresowych. Pojedyncze skoki poziomu kortyzolu nie dają objawów klinicznych. Objawy hiperkortyzolemii pojawiają się przy utrzymujących się wysokich wartościach kortyzolu.
Najczęstszą przyczyną chorobową hiperkortyzolemii są zaburzenia hormonalne, które wynikają z nadmiernej produkcji kortyzolu przez nadnercza bądź z nadmiernego wydzielania hormonu kortykotropowego przez przysadkę mózgową. Fizjologicznie bowiem przysadka mózgowa produkuje hormon ACTH, który stymuluje obwodowo w nadnerczach wyrzut kortyzolu.
Za przyczyny hipercholesterolemii należy uznać również ciążę, znaczną otyłość, regularne nadużywanie alkoholu, długi, nadmierny wysiłek fizyczny, głodzenie, duży stres czy niewyrównanie cukrzycy.
Zobaczcie, skąd się bierze stres i kiedy nam szkodzi:
Objawy hiperkortyzolemii
Podwyższony poziom kortyzolu może nie dawać objawów klinicznych, jeśli jest wywołany przez przyczyny fizjologiczne bądź jest niewielki i zmienny. Utrzymujący się wysoki poziom kortyzolu wynikający z choroby powoduje następujące objawy kliniczne:
- osłabienie, męczliwość, spadek tolerancji wysiłku,
- wysokie wartości ciśnienia tętniczego,
- ścieńczenie skóry z tendencją do pojawiania się rozstępów,
- otyłość brzuszną,
- szczupłe kończyny z zanikiem mięśni,
- bawoli kark,
- osłabienie odporności i podatność na infekcje,
- osłabienie libido,
- zaburzenia cyklu miesiączkowego,
- wzmożony apetyt,
- obniżenie nastroju.
Diagnostyka hiperkortyzolemii
Podstawowym badaniem w diagnostyce hiperkortyzolemii jest oznaczenie poziomu kortyzolu we krwi. Dokonuje się go o 8 rano, kiedy stężenie hormonu we krwi jest najwyższe. W ciągu dnia powinno ono sukcesywnie spadać i w godzinach wieczornych ulec obniżeniu o przeszło połowę porannej wartości. Można oznaczyć również kortyzol około 24:00, kiedy jego stężenie powinno być najniższe. Oczywiście, mówiąc o tego typu cyklu dobowym, zastrzega się, że wykonuje się badanie u człowieka funkcjonującego w zgodzie z rytmem dobowym. Problem pojawia się często u osób pracujących w systemie zmianowym, u których rytm dobowy może ulec pewnym zachwianiom. Na wydzielanie kortyzolu wpływają niekiedy inne schorzenia przewlekłe, w tym nawet zaburzenia depresyjne.
Kortyzol można oznaczyć we krwi, ale również w ślinie w godzinach późnowieczornych. Z kolei w dobowej zbiórce moczu oznacza się metabolity kortyzolu. Diagnostyczny jest również test z deksametazonem, który pozwala rozróżnić, czy hiperkortyzolemia wynika z nadmiernego wydzielania kortyzolu przez korę nadnerczy, czy wtórnie dochodzi do nadmiernego wydzielania kortyzolu przez wysoki poziom ACTH w surowicy. Wynik w teście hamowania deksametazonem przedstawia się następująco:
- gdy duże dawki deksametazonu hamują wydzielanie kortyzolu, rozpoznaje się chorobę Cushinga, czyli nadmierne wydzielanie ACTH przez przysadkę,
- gdy po podaniu nawet wysokich dawek deksametazonu nie uzyskuje się obniżenia poziomu kortyzolu, można rozpoznać zespół Cushinga, czyli pierwotną nadczynność nadnerczy.
Leczenie hiperkortyzolemii
W momencie rozpoznania hiperkortyzolemii konieczne jest zastosowanie leczenia celowanego na chorobę podstawową. W związku z tym należy dokładnie określić przyczynę hiperkortyzolemii. Jeśli np. przyczyną jest guz przysadki, należy go usunąć neurochirurgicznie. Warto również pomocniczo stosować odpowiednią dietę i zmodyfikować nieco styl życia. Należy starać się ograniczyć stres, dostosować wysiłek fizyczny do swoich możliwości. Warto jeść zdrowo, regularnie, w małych porcjach, wplatać w dietę kwasy tłuszczowe nienasycone, unikać cukrów prostych czy tłuszczów nasyconych. Dieta powinna być zbilansowana, by uniknąć nadmiernego przybierania na masie ciała. Działania te nie stanowią jednak podstawy postępowania, a jedynie leczenie przyczynowe.