Hemiplegia to stan chorobowy, który należy odróżniać od połowiczego niedowładu (hemiparesis), porażenia poprzecznego (paraplegii) oraz od porażenia czterokończynowego (tetraplegii). Dwa ostatnie stany są najczęściej związane z uszkodzeniem kręgosłupa i rdzenia kręgowego.

Zobacz także:

#MłodzipoUdarze. Dlaczego udar mózgu dotyka młode osoby?

Udar mózgu - jak wygląda rehabilitacja po chorobie?

Czas jest najważniejszy! Jak rozpoznać udar i jak pomóc poszkodowanemu?

Przyczyny hemiplegii

Przyczyną hemiplegii są zmiany chorobowe zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym, czym różnią się od para- i tetraplegii. Ognisko chorobowe, które jest przyczyną powstania charakterystycznego zespołu objawów, znajduje się zwykle w drogach korowo-ruchowych. Ponieważ krzyżują się one na swym przebiegu (włókna, których początek znajduje się po lewej stronie ciała, przechodzą na prawą i odwrotnie), uszkodzenie prawej połowy mózgu powoduje porażenie po stronie przeciwnej, czyli lewej.

Powodem hemiplegii są zwykle zmiany chorobowe mózgowia wywołane przez:

• udar niedokrwienny (związany najczęściej z miażdżycą lub zatorowością naczyń mózgowych);

• krwawienie wewnątrzczaszkowe (spowodowane np. tętniakiem lub nadciśnieniem tętniczym);

• zmiany pourazowe (obrzęk lub stłuczenie mózgu);

• ucisk lub rozrost i naciekanie tkanek przez niezłośliwe albo złośliwe nowotwory mózgu i okolicznych tkanek;

• ropień mózgu;

• niektóre choroby degeneracyjne, takie jak np. stwardnienie rozsiane.

Podstawowymi i najczęstszymi przyczynami hemiplegii są udary, których częstość występowania rośnie znacząco z wiekiem, u osób z cukrzycą, rozwiniętą miażdżycą czy z chorobami metabolicznymi. Ma to związek z postępującym zwapnieniem naczyń, odkładaniem się blaszek miażdżycowych w ścianach naczyń, a także z narastającą niewydolnością oddechową lub krążeniową u pacjenta.

Porażenie połowicze u dzieci

Hemiplegia u dzieci pojawia się najczęściej w przebiegu chorób zapalnych, guzów mózgu, wad wrodzonych, a także przy wodogłowiu. Zdarzają się przypadki powiązane z tętniakami naczyń mózgowych, które są przyczyną krwawień wewnątrzczaszkowych. U dzieci rzadko występują udary niedokrwienne – pominąwszy zachorowania spowodowane przez materiał zatorowy, który wraz z krwią przedostał się do naczyń mózgowych, zaczopował tętnicę zasilającą drogi korowo-ruchowe i wywołał ich wtórne niedokrwienie.

Na czym polega porażenie połowicze?

Objawy porażenia połowiczego pojawiają się zwykle nagle, jednocześnie z innymi zaburzeniami świadczącymi o gwałtownym pogorszeniu stanu ukrwienia mózgu. W przypadku udarów krwotocznych, niedokrwiennych czy zmian zapalnych równolegle występują zwykle zaburzenia świadomości, mowy, częściowe niedowłady lub całkowite porażenia kończyny górnej i dolnej po jednej stronie.

Objawy porażenne mają zwykle charakter spastyczny, tzn. upośledzeniu funkcji kończyny towarzyszy zwiększone napięcie zginaczy. Kończynę trudno jest rozprostować (np. w łokciu), odczuwa się znaczą różnicę siły niezbędnej do tej czynności. Zaburzeniom napięcia i brakowi możliwości wykonywania ruchów dowolnych mogą towarzyszyć nieprawidłowe odruchy ścięgniste lub np. dodatni odruch Babińskiego (podeszwowy).

Jednocześnie z porażeniem połowiczym pojawiają się często objawy dotyczące nerwów czaszkowych. Ponieważ ich drogi praktycznie nie krzyżują się, objawy dotyczą tej strony ciała, po której doszło do uszkodzenia mózgowia, a przeciwnej do hemiplegii kończyn. Najczęściej obserwuje się:

• opadanie kącika ust;

• niemożność złożenia ust tak, jak do gwizdania;

• niewyraźną, bełkotliwą mowę;

• zbaczanie języka przy wysuwaniu;

• problemy w przełykaniu;

• krztuszenie się i zachłystywanie;

• opadanie powieki, niemożność mrugania;

• zezowanie.

Leczenie porażenia połowiczego

Hemiplegia w przebiegu udaru mózgu może pojawiać się przejściowo i znikać po odtworzeniu prawidłowego krążenia albo pozostać jako trwały skutek choroby. Natężenie objawów często zmniejsza się w ciągu kolejnych kilku miesięcy pod wpływem leczenia farmakologicznego i rehabilitacji. Duże znaczenie w zapobieganiu możliwym nawrotom choroby ma prawidłowa kontrola nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca czy cukrzycy.

Rehabilitacja w hemiplegii

Rehabilitacja u pacjentów z hemiplegią ma podstawowe znaczenie w procesie leczenia. Powinna być wdrażana w bardzo wczesnej fazie choroby. Początkowo przyjmuje ona formę bierną – masaży, zabiegów fizykoterapeutycznych oraz serii ćwiczeń wykonywanych przez rehabilitanta bez wysiłku pacjenta. Zapobiega się w ten sposób powstawaniu przykurczów mięśni, zesztywnieniu torebek stawowych, ograniczeniu ruchomości kończyn. Jednocześnie wywołane przez ruch impulsy docierające z głębokich receptorów mięśniowych do mózgu stymulują rozwój alternatywnych dróg przewodzenia nerwowego (z pominięciem uszkodzonych ośrodków). To pozwala na zwiększenie zakresu czynnych ruchów wykonywanych przez chorego w późniejszych fazach rehabilitacji oraz przyczynia się do zwiększenia jego ogólnej sprawności.

Jak jest zbudowany układ nerwowy? Dowiesz się tego z filmu:

Bibliografia:

A. Prusiński, Neurologia praktyczna, Warszawa 2011.

R. J. Podemski, Kompendium neurologii, Gdańsk 2011.