Gruźlicy płuc nadano rangę chorób społecznych i stanowi ona duży problem epidemiologiczny na świecie. Szacuje się, że około 20% populacji Polski jest zakażona prątkiem gruźlicy. Na podstawie danych Krajowego Rejestru Gruźlicy, prowadzonego przez Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, w 2012 roku współczynnik zapadalności na gruźlicę wynosił 19,6/100000 osób (mężczyźni 27,4/100000, kobiety 12,2/100000). Najwięcej przypadków tej choroby odnotowuje się w województwach lubelskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim, a najmniej w wielkopolskim i lubuskim.

Czym jest gruźlica płuc?

Gruźlica jest uznawana za najstarszą opisaną chorobę infekcyjną. Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia krytycznie ocenia sytuację epidemiologiczną dotyczącą tej choroby. Uważa się, że niesie ona istotne zagrożenie dla zdrowia w skali globalnej. Najczęstszą postacią tego schorzenia jest gruźlica płuc. Wywołana jest przez bakterie z grupy Mycobacterium tuberculosis.

Skąd się bierze gruźlica? Dowiesz się tego z naszego filmu

Kogo dotyczy gruźlica płuc?

Na gruźlicę najczęściej narażone są osoby źle odżywione, prowadzące niehigieniczny tryb życia lub przeżywające silny stres psychiczny. Choroba ta dotyka zwłaszcza ludzi po 45 roku życia. Gruźlica najczęściej rozwija się u chorych z obniżoną odpornością, przyjmujących leki immunosupresyjne. Do grupy tej należą osoby z przewlekłą, skrajną niewydolnością nerek, dializowane lub po transplantacji nerek, zakażone ludzkim wirusem niedoboru odporności, chore na cukrzycę lub nowotwory oraz poddawane steroidoterapii.

Rozwój gruźlicy związany jest z warunkami socjoekonomicznymi zakażonego, takimi jak: warunki mieszkaniowe, odżywianie, rodzaj pracy i wypoczynek. Wśród przyczyn rozwoju gruźlicy płuc istotną rolę odgrywa także narażenie zawodowe na wywołujące chorobę drobnoustroje. Grupy zawodowe narażone w dużym stopniu na rozwój gruźlicy to pracownicy domów pogrzebowych i prosektorium, lekarze (szczególnie patomorfolodzy) oraz pielęgniarki.

Jak można się zarazić gruźlicą płuc?

Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą kropelkową, przez kontakt z osobą chorującą na gruźlicę. Szacuje się, że blisko 1/3 populacji świata przeszła zakażenie prątkami Mycobacterium, a na gruźlicę zapada nie więcej niż 10% osób, które mu uległy.

Gruźlica płuc – jakie daje objawy?

Podstawowy objaw gruźlicy płuc to przewlekły kaszel, który nie ustępuje przez ponad 2–3 tygodnie. Początkowo jest suchy, a wraz z zaawansowaniem choroby staje się wilgotny, z wykrztuszaniem plwociny. Może się pojawić krwioplucie, ból w klatce piersiowej i duszność. Pierwsze objawy gruźlicy płuc są bardzo ogólne. Wymienia się wśród nich gorączkę, nocne poty, ubytek masy ciała, bóle stawów, brak apetytu, złe samopoczucie, osłabienie i nawracające lub przewlekające się procesy zapalne oskrzelowo-płucne. Dochodzi do wytworzenia się zmian gruźliczych w płucach (tzw. ziarniniaków), a z czasem zmian włóknistych, w których prątki mogą przetrwać w stanie uśpienia wiele lat. Gruźlica płuc niekiedy przebiega bezobjawowo.

Gruźlica - co zrobić, aby uniknąć choroby? Zobacz nasz film i poznaj opinię eksperta

Gruźlica płuc – rozpoznanie

Rozpoznania gruźlicy płuc nie można opierać jedynie na objawach klinicznych, gdyż nie są one charakterystyczne. Istnieje wiele badań stosowanych do jej wykrycia. Należą do nich RTG i TK klatki piersiowej oraz badania krwi lub moczu, a najważniejsza jest analiza plwociny na podstawie badania mikrobiologicznego. Rozpoznanie gruźlicy płuc należy oprzeć na wyhodowaniu prątków gruźlicy z plwociny wykrztuszanej.

Leczenie gruźlicy płuc

Leczenie chorych na gruźlicę płuc to tzw. leczenie przeciwprątkowe. Terapia zawsze musi być skojarzona (wielolekowa), systematyczna i odpowiednio długo trwająca. Farmakoterapia wobec gruźlicy płuc jest najlepsza i przebiega zazwyczaj dwuetapowo. W pierwszym etapie przez 2–3 miesiące stosuje się 3–4 leki. Jest to tzw. faza intensywnego leczenia, mająca na celu szybkie zmniejszenie liczebności prątków. W drugiej fazie przez 4–6 miesiące zażywa się 2 leki. Jest to leczenie wyjaławiające, mające na celu zapobieganie nawrotom choroby. Światowa Organizacja Zdrowia dokonała podziału leków przeciwprątkowych na 5 grup, w zależności od ich przydatności w leczeniu:

• grupa 1 – doustne leki przeciwprątkowe pierwszego rzutu: ryfampicyna, izoniazyd, etambutol, pyrazynamid;

• grupa 2 – leki przeciwprątkowe do stosowania parenteralnego: streptomycyna, amikacyna, kanamycyna, wiomycyna, kapreomycyna;

• grupa 3 – fluorochinolony: moksyfloksacyna, gatifloksacyna, lewofloksacyna, ofloksacyna;

• grupa 4 – doustne leki przeciwprątkowe drugiego rzutu: etionamid, cykloseryna, kwas para-aminosalicylowy;

• grupa 5 – leki o niejasnej skuteczności przeciwprątkowej, nie są zalecane do leczenia gruźlicy, np. klofazymina.

W leczeniu gruźlicy płuc pomocna jest suplementacja wapnia, siarki, fosforu, cynku i selenu oraz witaminy A, B, C i E. Konieczna jest też specjalna dietoterapia oparta na dużej ilości białka. Powrót do zdrowia przyspiesza też terapia światłem słonecznym i z wykorzystaniem specjalnych lamp emitujących promieniowanie nadfioletowe.

Szczepionka przeciwko gruźlicy

Przeciwko gruźlicy stosowane są obowiązkowe szczepienia ochronne finansowane ze środków publicznych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Preparat zawiera żywy, pozbawiony zajadliwości szczep prątka gruźlicy. Jest to pierwsze szczepienie noworodka wykonywane w dobie po urodzeniu.

Zobacz nasz film i dowiedz się jak działa układ oddechowy

Bibliografia:

1. Druszczyńska M., Strapagiel D., Rudnicka W., Molekularne i komórkowe parametry w gruźlicy, „Nowa Medycyna”, 2009, 1, s. 43–47.

2. Misterska M., Szulczyńska-Gabor J., Żaba R., Współczesne poglądy na etiopatogenezę i leczenie gruźlicy skóry, „Nowiny Lekarskie”, 2009, 78(5–6), s. 339–348.

3. Gostkowska-Malec A., Jankowska R., Nietypowy obraz gruźlicy płuc u chorej z przewlekłą niewydolnością nerek, po transplantacji nerki, „PrzypadkiMedyczne.pl”, 2014, 65, s. 298–301.

4. Wasilewski P. i wsp., Dostępność profilaktyki i leczenia chorób układu oddechowego, Warszawa, Najwyższa Izba Kontroli, 2016.

5. Witkowska A., Wiszniewska M., Krakowiak A., Walusiak-Skorupa J., Gruźlica płuc pochodzenia zawodowego u pracownika domu pogrzebowego – opis przypadku, „Medycyna Pracy”, 2014, 65(3), s. 429–435.

6. Augustynowicz-Kopeć E., Demkow U., Grzelewska-Rzymowska I. i wsp. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące rozpoznawania, leczenia i zapobiegania gruźlicy u dorosłych i dzieci, „Pneumonologia i Alergologia Polska”, 2013, 81(4), s. 323–379.

7. Krzeszowska-Rosiek T., Skop-Lewandowska A., Zalecenia dietetyczne w przypadku współistnienia gruźlicy płuc i skazy moczanowej, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2013, 94(4), s. 714–717.

8. Michałowska-Mitczuk D., Farmakoterapia gruźlicy, „Postępy Farmakoterapii”, 2009, 65(1), s. 51–58.