Estrogeny to żeńskie hormony płciowe. Zalicza się tu 17-beta-estradiol, estron i estriol. Głównym estrogenem produkowanym w jajnikach u kobiet i w niewielkich ilościach u mężczyzn w jądrach jest estradiol. Hormon 17-beta-estradiol ma największą aktywność w okresie rozrodczym u kobiet. Najmniejszą aktywność ma estriol; jest najsłabszy spośród estrogenów. Ma największe znaczenie w okresie pomenopauzalnym. Badanie poziomu estrogenów wykonuje się z niewielkiej ilości krwi żylnej, nie ma przeciwwskazań do badania.

Co to są estrogeny?

Estrogeny są hormonami produkowanymi przede wszystkim u kobiet w jajnikach. Częściowo wytwarzane są również przez łożysko i tkankę tłuszczową (również u kobiet). Funkcje estrogenów są następujące:

• warunkują drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe u kobiet, wpływają na rozwój wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych;

• pobudzają proliferację endometrium (błony śluzowej macicy);

• zwiększają masę i aktywność skurczową mięśnia macicy;

• zwiększają ilość śluzu szyjkowego;

• umożliwiają penetrację plemników w obrębie szyjki macicy;

• stymulują rozwój gruczołu sutkowego;

• pobudzając procesy kościotworzenia, zapobiegają osteoporozie;

• pobudzają syntezę białek w wątrobie;

• powodują spadek lipoprotein o małej gęstości (frakcji LDL cholesterolu) i triglicerydów;

• zwiększają stężenie niektórych czynników krzepnięcia;

• wpływają dodatnio na biosyntezę tłuszczów, białek;

• obniżają stężenie glukozy na czczo;

• pozytywnie wpływają na skórę i błony śluzowe przez zwiększenie ich nawodnienia;

• poprawiają stan psychiczny i emocjonalny;

• zwiększają libido.

Kiedy bada się poziom estrogenów?

Istnieje szereg sytuacji, kiedy lekarz może zlecić badanie poziomu estrogenów, przede wszystkim u kobiet. Zdarzają się również sytuacje, gdy warto skontrolować poziom tych hormonów u mężczyzn. Testosteron ulega obwodowej konwersji do estrogenów w tkance tłuszczowej. Wobec tego u otyłych mężczyzn można zbadać poziom estrogenów, by sprawdzić przyczyny ginekomastii czy zaburzeń rozwoju cech płciowych u chłopców.

U kobiet do wskazań badania poziomu estrogenów należą: zaburzenia cyklu miesiączkowego, jak np. brak miesiączek lub nieregularne krwawienia, menopauza, spadek libido, kontrola owulacji, monitorowanie leczenia niepłodności oraz poszukiwanie przyczyn niepłodności, ocena układu rozrodczego, podejrzenie choroby nowotworowej związanej z produkcją estrogenów, monitorowanie terapii antyestrogenowej, zaburzenia dojrzewania u dziewczynek, mlekotok, hipogonadyzm.

Normy estrogenów

Normy estrogenów zależą od płci, fazy cyklu miesiączkowego oraz tego, czy kobieta znajduje się w okresie rozrodczym czy pomenopauzalnym. Normy określone przez laboratoria mogą się różnić, dlatego mimo podanych wyników należy przyrównać wynik badania do norm podanych przez określone laboratorium. Przyjęte ogólne normy dla kobiet są następujące:

• estron w okresie rozrodczym: 17–200 ng/l, a w okresie pomenopauzalnym: 7–40 ng/l;

• estradiol w fazie folikularnej cyklu miesiączkowego: 30–120 ng/l (110–440 pmol/l), podczas owulacji: 130–370 ng/l (477–1358 pmol/l), a w fazie lutealnej: 70–250 ng/l (257–917 pmol/l). W okresie pomenopauzalnym poniżej 10 ng/l. Aby określić dokładnie fazę cyklu, należy dodatkowo wykonać badanie progesteronu;

• estriol poniżej 80 ng/l.

U mężczyzn normy wynoszą odpowiednio:

• estron: 10–60 ng/l;

• estradiol: 10–40 ng/l;

• estriol: poniżej 160 ng/l.

Podwyższony poziom estrogenów

Główna przyczyna wzrostu poziomu estronu to otyłość po menopauzie. Poziom estradiolu może wzrosnąć powyżej normy w wyniku przyjmowanych leków i substytucji hormonów. Przyczyną wzrostu poziomu estrogenów mogą być również przetrwały pęcherzyk Graafa, marskość wątroby, nadczynność tarczycy i guzy wytwarzające estrogeny.

Niski poziom estrogenów

Spadek poziomu estrogenów wynika przede wszystkim z pierwotnej i wtórnej niewydolności jajników. Pierwotna niewydolność to dysgenezja jajników (niedorozwój) w przebiegu np. zespołu Turnera, a także przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF) bądź menopauza. Wtórna niewydolność jajników, czyli wtórny niedobór estrogenów, związana jest z wyhamowaniem ich czynności przez leki, niewydolnością przysadki mózgowej, anoreksją, nadmiernym wysiłkiem fizycznym, alkoholem.