Oddawanie moczu to dla organizmu nie tylko sposób na wydalenie nadmiaru płynów, ale również wielu substancji, które albo są naturalnie eliminowane przez nerki, albo są usuwane jako szkodliwe w nadmiarze. Ponieważ stężenie tych związków może ulegać wahaniom, najlepszym sposobem na określenie ich ilości jest wykonanie dobowej zbiórki moczu i wyznaczenie średnich wartości z 24 godzin.

Jak wykonać dobową zbiórkę moczu?

Wykonanie dobowej zbiórki moczu wymaga od pacjenta właściwego przygotowania i konsekwencji w trakcie pobierania materiału do badania. Ważny jest wybór do zbiórki odpowiedniego dnia. Nie należy jej przeprowadzać bezpośrednio po dużym wysiłku, intensywnym uprawianiu sportu, stresujących wydarzeniach, spożyciu większej ilości alkoholu. Dzień przed badaniem należy też unikać obfitych posiłków, bogatych w węglowodany albo białka. Może to zafałszować wyniki, ponieważ chwilowego nadmiaru tych substancji organizm będzie pozbywać się z moczem.

Kobiety nie powinny wykonywać dobowej zbiórki w trakcie miesiączki, tuż przed lub po niej albo w dniach przypadających na owulację. Przed rozpoczęciem zbiórki należy zaopatrzyć się w dwa, najlepiej jednorazowe, pojemniki. Pierwszy z nich ma mieć pojemność 2–3 l oraz podziałkę pozwalającą odczytać ilość zgromadzonego płynu – do niego oddaje się mocz. W drugim (50–150 ml) przygotowana próbka moczu przekazywana jest do laboratorium analitycznego.

Przed oddaniem moczu do dużego pojemnika należy przemyć okolice ujścia cewki moczowej, by uniknąć nadkażenia materiału bakteriami. Pojemnik do chwili zebrania ostatniej próbki przechowuje się w chłodziarce.

Po zakończeniu zbiórki całość moczu należy dokładnie wymieszać i próbkę o objętości ok. 100 ml przelać do małego pojemnika. Do zbiorniczka trzeba dołączyć opis z danymi pacjenta, całkowitą objętością moczu zebranego w ciągu doby, datami i godzinami rozpoczęcia i zakończenia zbiórki. Następnie należy jak najszybciej dostarczyć materiał do laboratorium analitycznego. Jeśli pacjent zażywa w okresie badania jakiekolwiek leki, należy poinformować o tym osoby przygotowujące analizę i interpretujące wyniki.

Norma oddawania moczu na dobę

Dobową zbiórkę zaczyna się od drugiej w ciągu dnia porcji moczu, a kończy jego oddaniem następnego dnia rano. Zgromadzenie niedostatecznej ilości materiału może zniekształcić wyniki. W warunkach normalnych objętość zebranego w ciągu 24 godzin moczu waha się pomiędzy 1,5 a 2,5 l. Ma on zwykle barwę słomkową lub jasnożółtą. Jeśli ma zasadowy lub obojętny odczyn (jego zakwaszenie jest niedostateczne), świadczy to zwykle o istnieniu procesu chorobowego.

Znacznie zmniejszona dobowa ilość moczu – oliguria – może świadczyć o istotnym odwodnieniu lub o niewydolności nerek. Większa (nawet powyżej 4 l) – poliuria – jest jednym z charakterystycznych objawów zdekompensowanej cukrzycy.

Normy w dobowej zbiórce moczu

Podczas badania dobowej zbiórki moczu określa się standardowo stężenie lub ilość najważniejszych elementów biochemicznych i komórkowych. Normy mogą być w niewielkim zakresie zmienne ze względu na różne metody badania stosowane przez poszczególne laboratoria. Zakres wartości prawidłowych jest zwykle podawany na wydruku z wynikami analizy. Typowe wartości dla podstawowych składników to:

• białko – najczęściej nieobecne, maksymalny poziom do 10 mg/dl (1 dl = 100 ml),

• cukier – u osoby zdrowej jest zwykle nieobecny, może pojawiać się w niewielkich ilościach po jednorazowym spożyciu dużej ilości cukrów prostych,

• leukocyty – szacowana ilość w dobowej porcji moczu nie powinna przekraczać 2,5 mln.

Wydzielanie podstawowych elektrolitów określa się ilością wydalaną w ciągu 24 godzin. Zmierzone wartości powinny zawierać się w przedziałach:

• sód – 40–250 mmol,

• potas – 25–100 mmol,

• wapń – maksymalnie 7,5 mmol.

Kortyzol w dobowej zbiórce moczu

Kortyzol to hormon, który jest naturalnym glikokortykoidem. Wpływa na metabolizm białek, cukrów i tłuszczów. Jego wydzielanie jest związane z poziomem aktywności, stresem, podnosi się również w przebiegu różnego typu chorób, głównie infekcyjnych. Znaczny niedobór lub nadmiar może świadczyć o zaburzeniu regulacji hormonalnej organizmu i ma istotne znaczenie diagnostyczne, głównie dla internistów i endokrynologów. Prawidłowa ilość tego hormonu w dobowej porcji moczu powinna zawierać się w przedziale 80–120 µg.

Dobowa zbiórka moczu w ciąży

Wykonanie dobowej zbiórki moczu u kobiet ciężarnych może mieć duże znaczenie ze względu na częste występowanie specyficznej dla nich postaci cukrzycy oraz niedomogi powodującej znaczną utratę białka (białkomocz). Decyzję o wykonaniu badania podejmuje lekarz prowadzący, o ile taka konieczność wynika z objawów klinicznych (np. nasilone obrzęki) albo z wyników podstawowych badań krwi.

Dobowa zbiórka moczu u dzieci

Choć dobową zbiórkę moczu trudno wykonać u dzieci (szczególnie u najmłodszych), pozwala ona na ocenę funkcjonowania nerek i wczesne wykrycie zaburzeń hormonalnych. Wartość tego badania jest duża, gdyż pojedyncze dawki moczu mogą bardzo różnić się pod względem zagęszczenia i składu. Wiąże się to z faktem, że regulacja procesów życiowych u małych dzieci jest procesem bardzo dynamicznym i nie zawsze w pełni ukształtowanym. Dlatego średnie, dobowe wartości dostarczają wyników, które o wiele łatwiej jest interpretować.