Sarkoidoza jest chorobą autoimmunologiczną, więc przy komponowaniu diety bierze się pod uwagę dwa główne czynniki: możliwość zwiększenia intensywności reakcji immunologicznych po spożyciu dużej ilości alergizujących antygenów oraz możliwość leczenia kortykosteroidami. Nasilenie zmian chorobowych oraz przyrost masy ciała sprawiają, że powrót do normalnego wyglądu wymaga wdrożenia niealergizującej diety redukcyjnej.

Zobacz także:

• Sarkoidoza – przebieg naturalny, objawy i leczenie
• Choroby płuc – jakie objawy występują najczęściej? Przyczyny i rodzaje
• Lekarz pulmonolog – kim jest i czym się zajmuje?

Czym jest sarkoidoza?

Sarkoidoza jest chorobą ogólnoustrojową, której przyczyną jest nadmierna reaktywność układu odpornościowego. Zalicza się ją do tzw. chorób z autoagresji, gdyż podstawowym objawem jest powstawanie w ogniskach choroby ziarniniaków. Są to skupienia atakujących własne tkanki białych krwinek i wtórne zmiany tkanki łącznej – rozrastającej się w odpowiedzi na pobudzenie przez wydzielane miejscowo substancje stymulujące.

Sarkoidoza pojawia się zwykle w 2–3 dekadzie życia. W części przypadków ma charakter bezobjawowy. Zdarza się także, że w ciągu życia pacjenta następuje jeden rzut choroby. U mniej więcej 1/4 pacjentów sarkoidoza ma przebieg postępujący. Składa się z rzutów rozdzielonych remisjami – okresami skąpo- lub bezobjawowymi. Choroba prowadzi do zmian zapalnych i zwłóknieniowych w obrębie różnych narządów ciała. Należą do nich:

• układ oddechowy (płuca i przywnękowe węzły chłonne),
• wątroba i inne narządy miąższowe,
• skóra,
• kości,
• naczynia krwionośne.

Zaostrzeniom choroby towarzyszy często podwyższona temperatura, osłabienie, zaburzenia widzenia albo snu, objawy skórne.

Jaka jest rola diety w leczeniu sarkoidozy?

Pierwotna przyczyna sarkoidozy nie została dokładnie określona. Badania wskazują na wiele czynników, które występują w koincydencji z opisywanym procesem chorobowym. Nie udało się jednak potwierdzić istnienia jednoznacznych powiązań przyczynowo-skutkowych tych zjawisk. Skoro nie można określić etiologii sarkoidozy, działania lecznicze mają głównie charakter objawowy i służą zmniejszeniu aktywności układu odpornościowego. W takiej sytuacji dobór odpowiedniej diety ma również znaczenie pomocnicze i nie spełnia w leczeniu sarkoidozy podstawowej roli. Służy raczej zwiększeniu komfortu i ogólnie rozumianego dobrostanu chorego.

Według większości badaczy intensywność autoimmunologicznej reakcji chorobowej jest związana ze stopniem pobudzenia układu odpornościowego. Im większa jest jego aktywność wynikająca z reagowania na pojawiające się w środowisku antygeny, tym żywszy jest proces powstawania patologicznych ziarniniaków. Dlatego zaleca się choremu stosowanie diety, z której wykluczone są elementy mogące wywołać alergię pokarmową. Objawia się ona zwykle przyspieszeniem perystaltyki jelit, burczeniem w brzuchu, wodnistą biegunką, niekiedy też pojawianiem się zmian skórnych. Jeśli dana osoba cierpi regularnie na podobne objawy, powinna zaobserwować, z jakimi pozycjami jadłospisu wiążą się dolegliwości. Należy wyeliminować je z diety, a dla uzyskania informacji o kompletnym profilu swoich uczuleń udać się na badanie alergologiczne z pełnym panelem antygenów.

Mniejsza ekspozycja na substancje uczulające często pomaga uzyskać remisję sarkoidozy albo zapobiec wznowie choroby. Dieta niealergizująca ma działanie nieswoiste – okazuje się przydatna i zmniejsza natężenie objawów w każdej postaci choroby, np. w sarkoidozie płucnej, skórnej czy naczyniowej.

Dieta przy sarkoidozie leczonej glikokortykosteroidami

Dieta przy sarkoidozie leczonej glikokortykosteroidami ma, wraz z aktywnością ruchową, istotne znaczenie przy ograniczaniu jednego z podstawowych objawów ubocznych takiej terapii. Jest nim przyrost masy ciała, który wynika z faktu, że oprócz najbardziej pożądanych efektów – przeciwzapalnego i zmniejszającego odpowiedź immunologiczną – leki sterydowe mają znaczący wpływ na przemiany metaboliczne. Częstym powikłaniem leczenia jest rozwijająca się nadwaga, a nawet otyłość. Efekt ten jest potęgowany przez fakt, że objawy chorobowe zmuszają często pacjentów do ograniczenia aktywności ruchowej, co sprzyja gromadzeniu się tkanki tłuszczowej.

Podstawowym zaleceniem przy terapii glikokortykosteroidami jest ograniczenie wartości energetycznej posiłków tak, by dieta miała charakter redukcyjny, to znaczy, by łączna ilość dostarczanych kalorii była nieco mniejsza niż dobowe zapotrzebowanie chorego. Pozwala to na utrzymanie wagi ciała w czasie terapii i na łagodną jej redukcję po zakończeniu cyklu leczenia. Oczywiście należy jednocześnie dbać o to, by spożywane posiłki były pełnowartościowe, czyli dostarczały kompletnej puli wszystkich niezbędnych składników odżywczych.

Zobacz film: Sarkoidoza - co to za choroba?

Bibliografia:

1. H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014.

2. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2018, Liszki 2018.