Nieodpowiednia dieta i niewłaściwy tryb życia przyczyniają się do rozwoju otyłości i miażdżycy. Przekłada się to na znaczną dysfunkcję układu sercowo-naczyniowego. Z jednej strony otyłość i komórki zapalne, które wydzielane są przez adipocyty (komórki tłuszczowe), sprzyjają uszkodzeniom śródbłonka naczyniowego, tworzeniu się blaszek miażdżycowych, a z drugiej sama miażdżyca zlokalizowana w obrębie naczyń wieńcowych jest główną przyczyną upośledzonego ukrwienia serca. W momencie krytycznego zablokowania przepływu krwi przez blaszkę miażdżycową w obrębie naczyń wieńcowych dochodzi do zawału mięśnia sercowego. Odpowiednia dieta nie tylko stanowi doskonałą profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych, ale również – ze względu na nieodwracalność tych patologicznych procesów w organizmie – jest konieczna w leczeniu i prewencji nawrotów epizodów niedokrwienia serca.

Dieta kardiologiczna

Specjalna dieta stosowana jest u pacjentów kardiologicznych, u których istnieje wysokie ryzyko zawału mięśnia sercowego, jak i u tych, u których taki zawał miał już miejsce. Konieczne jest ograniczenie sodu, tłuszczów zwierzęcych, produktów bogatych w cholesterol, alkoholu, cukrów prostych i wszelkich produktów przetworzonych. Poza podanymi restrykcjami, jest to normalna, zdrowa dieta pozwalająca dostarczyć do organizmu wszystkie niezbędne substancje odżywcze. Konieczne jest regularne spożywanie posiłków i picie co najmniej 1,5 l wody dziennie.

Największe znaczenie w diecie kardiogennej mają nasycone kwasy tłuszczowe, a właściwie ich nadmiar. Powodują one wzrost poziomu cholesterolu we krwi i niestety u osób z problemami sercowymi czy po zawale stanowią dość sporą cześć ich dziennej racji żywieniowej. Tymczasem konieczne jest ich ograniczenie do 7% energii pochodzącej z tłuszczów.

Profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych czy schorzeń układu krążenia powinna uwzględniać eliminację takich produktów, jak masło, smalec, boczek, słonina, tłuste mięsa, tłuste sery, twarde margaryny, wysokoprocentowe śmietany. Warto natomiast w diecie skupić się na tzw. nienasyconych kwasach tłuszczowych. Obniżają one poziom całkowitego cholesterolu, szczególnie frakcji LDL, czyli lipoprotein o niskiej gęstości (potocznie określanych złym cholesterolem). Ich odpowiednie spożycie w diecie (10–15% energii dobowej) powoduje znaczący spadek ryzyka zawału. Celem zwiększenia spożycia w diecie nienasyconych kwasów tłuszczowych spożywać należy oleje roślinne, ryby (szczególnie te tłuste, jak makrele, łososie, węgorze) i orzechy (szczególnie laskowe).

Do niedawna panowało przekonanie, że spożycie jajek należy ograniczyć do 2–3 sztuk tygodniowo, co nie jest prostym zadaniem. Jednak okazało się, że w żółtku są obecne substancje ułatwiające trawienie cholesterolu i mające wiele pozytywnych właściwości, w związku z czym zwiększono limit do 6–7 sztuk dziennie. Należy jednak pamiętać, że nie chodzi tylko o jajka w czystej postaci (na twardo czy w formie jajecznicy), tylko także te zawarte w ciastach, lodach, makaronie itp.

W dietę kardiogenną i po zawale serca warto wpleść herbatę, szczególnie zieloną. Zawiera ona mnóstwo flawonoidów mających korzystny wpływ na funkcjonowanie układu krążenia i poprawę stanu śródbłonka naczyniowego. Ważne jest też właściwe spożycie błonnika pokarmowego. Zaleca się 30–40 g/dobę. Ze względu właśnie na błonnik i wiele cennych składników odżywczych zaleca się spożywanie znacznych ilości warzyw, owoców, kaszy, otrębów i innych produktów pełnoziarnistych.

Kaloryczność diety po zawale

Istotne jest dostarczanie odpowiedniej ilości kalorii, która pokryje podstawowe zapotrzebowanie energetyczne organizmu, jednak jest mniejsza niż całkowite zapotrzebowanie, by doprowadzić do redukcji masy ciała. Jeśli chory jest otyły bądź ma nadwagę, priorytetem jest zastosowanie diety redukcyjnej. Oczywiście z rozwagą. Optymalna utrata masy ciała to 0,5–1,5 kg tygodniowo. Zbyt szybka utrata masy ciała nie jest pożądana. Otyłość stanowi poważny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i zwiększa ryzyko kolejnego incydentu zawału. Ponadto przyczynia się do powstania takich czynników ryzyka, jak cukrzyca czy nadciśnienie.

Cel diety po zawale serca

Jeśli chory nie odżywiał się prawidłowo w ramach prewencji choroby sercowo-naczyniowej czy leczenia choroby niedokrwiennej serca (choroby wieńcowej), wystąpienie zawału to ostatni dzwonek na wprowadzenie zmian. Właściwa dieta może być wdrożona dopiero po zawale serca, jednak należy pamiętać, że nie wpłynie ona na usunięcie powstałych zmian w naczyniach krwionośnych i sercu. Istotnie jednak może zmniejszyć ryzyko pojawiania się kolejnych blaszek miażdżycowych, ich pękania i zamykania światła naczyń krwionośnych. Dlatego też zmniejsza ryzyko kolejnych incydentów, a tym samym polepsza rokowanie chorych.

Jak długo stosować dietę po zawale?

Im dłużej stosowana jest dieta, tym efekt jest lepszy i trwalszy. Normalizacja poziomu cholesterolu to czasem i kilka miesięcy stosowania właściwej diety. Jednak należy pamiętać, że tak naprawdę właściwa dieta to nie chwilowy sposób leczenia. Powinna stanowić normę i być stosowana już zawsze. Jeśli człowiek odżywia się według zasad zdrowego żywienia i tylko okazjonalnie popełnia dietetyczne błędy w postaci spożywania alkoholu czy niezdrowych pokarmów, nie podwyższa tym ryzyka kolejnego zawału czy w ogóle ryzyka choroby sercowo naczyniowej. Natomiast regularne błędy dietetyczne i złe odżywianie, a tylko okresowe stosowanie właściwej diety, nie przynosi praktycznie żadnego długotrwałego efektu. Jeśli chory przez kilka miesięcy, stosując dietę i leczenie farmakologiczne, doprowadza do normalizacji poziomu cholesterolu i całego profilu lipidowego we krwi, a następnie wraca do starych nawyków żywieniowych, wyniki badań ponownie będą nieprawidłowe.