Zespół Raynauda według ICD 10, czyli Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, należy do chorób naczyń obwodowych. Błędem jest jednak mylenie go z chorobą Raynauda, która jest o tyle mniej groźna, że może minąć bez leczenia.

Blednięcie palców – choroba czy zespół Raynauda?

Objaw Raynauda, czyli napadowe blednięcie palców u rąk lub stóp, wynika z niedokrwienia wywołanego skurczem tętnic i może świadczyć o chorobie albo zespole Raynauda. Jeśli występuje bez uchwytnej przyczyny, oznacza chorobę Raynauda, natomiast jeśli pojawia się wskutek innego schorzenia – zespół Raynauda. Rozróżnienie to ma podstawowe znaczenie w doborze metody leczenia. Blednięcie palców zawsze wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ przy nasilonym objawie Raynauda, kiedy przepływ krwi całkowicie się blokuje, dochodzi do bardzo poważnych powikłań, tj. odkształcenia płytek paznokciowych, powstania owrzodzeń, zgorzeli albo martwicy tkanek, która grozi koniecznością amputacji palców. Wczesna diagnostyka jest bardzo ważna również dlatego, że wystąpienie objawu Raynauda może poprzedzać rozwinięcie się choroby tkanki łącznej, np. twardziny układowej, która jest chorobą wielonarządową.

Zespół Raynauda – przyczyny i czynniki ryzyka

Bezpośrednimi bodźcem wywołującym objaw Raynauda jest najczęściej duży stres albo obniżenie temperatury. Blednięcie palców na mrozie lub w wyniku silnych emocji występuje także u zdrowych osób, ale przy chorobie czy zespole Raynauda jest ono bardzo charakterystyczne: blada część palca odcina się wyraźną linią od pozostałej, co sprawia wrażenie, jakby w danym miejscu zatrzymywało się krążenie. Wśród przyczyn zespołu Raynauda wymieniane są te przypadłości, które mogą powodować zaburzenia przepływu krwi, a więc głównie choroby układu krwionośnego i nerwowego oraz schorzenia związane z tkanką łączną. Niepokojące zmiany koloru palców obserwuje się m.in. przy:

• chorobach naczyniowych, np. miażdżycy,
• chorobach krwi, np. białaczce,
• chorobach zakaźnych, np. WZW B,
• chorobach układu nerwowego, np. jamistości rdzenia,
• chorobach tkanki łącznej, np. toczniu rumieniowatym.

Powstaniu zespołu Raynauda mogą też sprzyjać urazy i nadwyrężenia, które grożą zwłaszcza wykonawcom zawodów wymagających precyzyjnych ruchów palcami i ciągłego uciskania opuszkami (pianistom, gitarzystom, skrzypkom) oraz osobom pracującym w trudnych warunkach, np. przy obsłudze młotów pneumatycznych i w chłodni. Niekiedy przyczyną zespołu Raynauda staje się zabieg operacyjny, który spowodował ograniczenie sprawności kończyn bądź nerwica naczyniowa. Ponadto napadowe blednięcie palców może być skutkiem ubocznym przyjmowania leków, np. β-blokerów na stres i niektórych tabletek antykoncepcyjnych, a także wynikiem zatrucia (substancjami chemicznymi lub metalami ciężkimi).

Zespół Raynauda – objawy ze strony serca i innych narządów

Atak choroby Raynauda przebiega w trzech fazach, którym towarzyszą różne dolegliwości odczuwalne w palcach dłoni lub stóp, a rzadziej w obrębie opuszków nosa czy uszu: (1) blednięcia (zaburzenia czucia), (2) sinienia (drętwienie), (3) czerwienienia się (pieczenie). Objawy mogą utrzymywać się od kilku minut nawet do kilkunastu godzin. Przy zespole Raynauda występują też niekiedy kołatania serca i bóle w klatce piersiowej związane ze skurczami naczyń wieńcowych, a także migrenowe bóle głowy spowodowane skurczami naczyń krwionośnych w mózgu.

Zespół Raynauda – diagnostyka, czyli podstawowe badania

Aby zdiagnozować zespół Raynauda, należy wykonać kapilaroskopię, czyli mikroskopowe badanie polegające na obserwacji i ocenie mikrokrążenia w obrębie wału paznokciowego. Naczynia meandrujące oznaczają, że objaw Raynauda najprawdopodobniej jest wtórny (czyli towarzyszy innej chorobie) i są wskazaniem do dalszej diagnostyki, najpierw u reumatologa. Jeśli widoczne są megakapilary albo liczba kapilar uległa znacznemu zmniejszeniu, istnieje prawdopodobieństwo, że zaczęła się już rozwijać twardzina układowa. Lekarz może też zlecić wykonanie badań dodatkowych, np. USG, arteriografii i badania dopplerowskiego.

Zespół Raynauda – leczenie

W leczeniu zespołu Raynauda stosuje się blokery kanału wapniowego, np. felodypinę, maści z azotanami lub prostaglandyny wstrzykiwane dożylnie. Przy martwicy pomocne są heparyny i kwas acetylosalicylowy. W skrajnych przypadkach konieczna może się okazać metoda chirurgiczna – niszczenie nerwów współczulnych (sympatektomia). Poza tym leczeniu sprzyja zmiana trybu życia (rezygnacja z kofeiny i tytoniu, unikanie stresu i ekspozycji na zimno). Objawy zmniejsza również zażywanie suplementów z olejem rybnym, miłorzębem, witaminą PP i B.