Szacuje się, że w Polsce na depresję cierpi około 15% seniorów. Problem ten dotyczył będzie coraz większej części społeczeństwa, ponieważ w ciągu najbliższej dekady liczba osób w wieku powyżej 65 lat wzrośnie niemal dwukrotnie. Biorąc pod uwagę fakt, że depresja u pacjentów w wieku podeszłym jest przyczyną skutecznych samobójstw trzy razy częściej niż u młodych ludzi, chorobę uznać należy za palący problem społeczny. Jego rozwiązanie – obok terapii w indywidualnych przypadkach – wymaga działań systemowych.
Przyczyny depresji u osób starszych
Etiologia depresji wieku podeszłego jest bardziej zróżnicowana niż u młodszych osób. Do rozwoju choroby przyczyniać się mogą cechy temperamentalne, wcześniejsze problemy psychiczne, ale niewielkie znaczenie przypisuje się czynnikom rodzinnym i genetycznym. Za niezwykle istotny za to uznaje się stan fizycznego zdrowia. Starsze osoby, które cierpią na choroby sercowo-naczyniowe, endokrynologiczne, cukrzycę, nowotwory, zmagają się ze stanami po udarach, są szczególnie narażone na rozwój depresji. Przewlekłe schorzenia i powiązane z nimi cierpienie powodują obniżenie nastroju. Dodatkowo problemem mogą stać się niepożądane działania depresjogenne zażywanych leków. Co ważne, rozwijająca się depresja zaostrza problemy somatyczne.
Depresja u starszych ludzi wynika także z naturalnego spadku sprawności motorycznej i intelektualnej. Seniorzy często przestają nadążać za zmianami w otaczającej ich rzeczywistości, pogarszają się ich funkcje poznawcze (pamięć, zdolność przyswajania nowych informacji), coraz gorzej radzą sobie z codziennymi sprawami, a nawet stają się niesamodzielni. Jeśli nie mają odpowiedniego wsparcia, ich stan prowadzi do coraz większej izolacji społecznej i poczucia bezsilności, co wpływa negatywnie na ich samopoczucie.
Wielu osobom na starość doskwiera samotność (zwłaszcza po śmierci życiowego partnera), brak zainteresowania ze strony otoczenia. Utrata dotychczasowych ról (spowodowana przejściem na emeryturę, samodzielnością dzieci i wnuków) czy obniżona wydolność fizyczna sprawiają, że seniorzy czują się niepotrzebni. Niekiedy wręcz obwiniają się o to, że stali się ciężarem dla bliskich, których opieki wymagają. Naturalną konsekwencją takiej sytuacji jest spadek poczucia własnej wartości i sensu życia.
Jak rozpoznać depresję? Dowiesz się tego z filmu:
Objawy depresji starczej
Ponieważ depresja starcza rozwija się najczęściej na tle fizjologicznych zmian powiązanych z wiekiem, zwykle trudno różnicować ją z symptomami zespołu otępiennego czy z zanikiem sił fizycznych. Nie należy jednak lekceważyć takich objawów, jak:
- obniżenie nastroju (smutek, apatia, niepokój, pesymizm, lęk, drażliwość, złość),
- utrata dotychczasowych zainteresowań i zdolności radowania się,
- brak energii, męczliwość,
- nieuzasadnione poczucie winy,
- niska samoocena i brak wiary w siebie,
- zaburzenia snu (wczesne budzenie się, senność w ciągu dnia),
- zaburzenia odżywiania (gwałtowny przyrost lub spadek masy ciała),
- spowolnienie psychoruchowe – niska reaktywność, spadek aktywności, cicha mowa,
- obniżenie zdolności poznawczych – problemy z pamięcią, koncentracją, podejmowaniem decyzji,
- dolegliwości bólowe o niepewnej etiologii (bóle głowy, brzucha, mięśni),
- nawracające myśli samobójcze.
Występowanie już 3–4 spośród wymienionych symptomów dłużej niż 2 tygodnie może świadczyć o depresji, która w wieku podeszłym wiąże się z bardzo dużym ryzykiem skutecznego samobójstwa. Dlatego w takich przypadkach niezbędne jest postawienie prawidłowej diagnozy i – w razie potrzeby – podjęcie leczenia.
Leczenie depresji u osób starszych
Metody leczenia depresji starczej nie różnią się od stosowanych w przypadku ludzi młodych i wykazują dużą skuteczność. Wskazane jest łączenie psychoterapii, farmakoterapii oraz dążenie do aktywizacji chorego.
Najlepsze efekty w leczeniu lekkiej depresji u osób w podeszłym wieku daje terapia poznawczo-behawioralna. Pomaga choremu uporządkować rytm dnia, poprawić ogólną higienę życia (sen, dietę, ruch), zaplanować różnorodne aktywności. Służy też zmianie sposobu myślenia o samym sobie, podniesieniu poczucia własnej wartości.
W cięższych przypadkach depresji starczej niezbędne jest zastosowanie farmakoterapii. Przy jej doborze psychiatra powinien zwrócić uwagę na współwystępujące u pacjenta choroby oraz możliwe interakcje z innymi lekami. Najczęściej zalecanymi starszym osobom antydepresantami są inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).
Duże znaczenie w profilaktyce i terapii depresji u seniorów ma zaangażowanie bliskich im osób. Dzięki codziennej uwadze i trosce rodziny starsi ludzie mogą czuć się ważni, potrzebni, łatwiej im dostrzegać sens życia.
Kluczowa jest także aktywizacja intelektualna, psychiczna i fizyczna chorych. Udział w różnego typu zajęciach (oferowanych np. przez uniwersytety trzeciego wieku, sanatoria, kluby seniora) to doskonały sposób na oderwanie się od problemów, odkrywanie nowych pasji, budowanie więzi społecznych. Pozwala to seniorom tworzyć plany na przyszłość i znów w pełni cieszyć się życiem.
Bibliografia:
1. S. Kałucka, Cechy depresji w wieku podeszłym – etiologia, rozpoznawanie i leczenie, [w:] Geriatria, Łódź 2014, s. 240–247.