Organizm ludzki jest w stanie syntetyzować 10 aminokwasów endogennych. Pełnią one w organizmie wiele ważnych funkcji. Przykładowo tyrozyna (Tyr, Y) jest wewnątrzkomórkowym przekaźnikiem oraz prekursorem biologicznie czynnych substancji. Na popularności zyskuje odżywianie endogenne, rozumiane jako stan, w którym organizm, otrzymując ograniczoną ilość pożywienia z zewnątrz, rozpoczyna odżywianie wewnętrzne.
Czym są aminokwasy endogenne?
Aminokwasy egzogenne i endogenne to pierwszorzędowe, naturalne, białkowe aminokwasy, które stanowią najmniejsze elementy struktury peptydów i białek wszystkich żywych organizmów. Przywołany podział aminokwasów wynika ze zdolności ludzkiego organizmu do ich syntezy. Pierwszych z nich organizm nie jest w stanie syntetyzować samodzielnie, w konsekwencji czego dostarczane muszą być razem z pożywieniem. Ich przeciwieństwem są endogenne aminokwasy, które organizm może samodzielnie syntetyzować. Niektóre z nich uważa się za względnie endogenne. Oznacza to, że syntetyzowane są w organizmie, jeśli dostarczona zostanie do niego odpowiednia ilość ich prekursorów egzogennych. Sztandarowymi przykładami takich aminokwasów są cysteina, która powstaje z metioniny, oraz powstająca z fenyloalaniny tyrozyna.
Aminokwasy endogenne – nomenklatura
Oprócz obowiązującego podziału na aminokwasy egzogenne i endogenne na uwagę zasługuje bardzo rozbudowana nomenklatura. Aminokwasy białkowe mają nazwy zwyczajowe i chemiczne, kody trójliterowe oraz jednoliterowe symbole międzynarodowe. Tabela przedstawia nomenklaturę aminokwasów endogennych.
| Nazwy zwyczajowe | Nazwy chemiczne | Kody trójliterowe | Jednoliterowe symbole międzynarodowe | Wzór sumaryczny |
|---|---|---|---|---|
| alanina | kwas(+)2-amino-propionowy | Ala | A | C3H7NO2 |
| asparagina | kwas 2-amino-bursztynyloa-mowy | Asn | N | C4H8N2O3 |
| cysteina | kwas(+)2-amino-3-merkaptopro-pionowy | Cys | C | C3H7NO2S |
| glicyna | kwas aminooctowy | Gly | G | C2H5NO2 |
| glutamina | kwas 2-amino-glutaroamonowy-propionowy | Gln | Q | C5H10N2O3 |
| kwas asparaginowy | kwas(+)2-amino-bursztynowy | Asp | D | C4H7NO4 |
| kwas glutaminowy | kwas(+)2-amino-glutarowy | Glu | E | C5H9NO4 |
| prolina | kwas(-)2-piroli-dynokarboksy-lowy | Pro | P | C5H9NO2 |
| seryna | kwas(-)2-amino-3-hydroksypro-pionowy | Ser | S | C3H7NO3 |
| tyrozyna | kwas(-)2-amino-3-(4-hydroksyfe-nylo) propionowy | Tyr | Y | C9H11NO3 |
Rola wybranych aminokwasów endogennych
Aminokwasy są niezbędne organizmowi jako elementy białek. Oprócz tej zasadniczej funkcji odpowiadają za wiele ważnych zadań. Glicyna odgrywa w ludzkim organizmie rolę przekaźnika ośrodkowego układu nerwowego. Jej stężenie jest najwyższe w moście i rdzeniu kręgowym oraz w rdzeniu przedłużonym, najniższe zaś w móżdżku i półkulach mózgowych. Uczestniczy w syntezie hemu i działa antyoksydacyjnie. Z kolei glutamina bierze udział w metabolizmie azotu. Przez badaczy określana jest mianem „magazynu amoniaku”. Dodatkowo jest aminokwasem budującym mięśnie, a największy jej rezerwuar stanowią mięśnie szkieletowe.
Prolina obok hydroksyproliny, czyli jej pochodnej, jest zasadniczym elementem struktury kolagenu, tj. białka tkanki łącznej. Seryna odgrywa istotną rolę w procesie trawienia białek, gdyż jest składnikiem enzymów o nazwie „proteazy serynowe”. Tyrozyna to wewnątrzkomórkowy przekaźnik oraz prekursor biologicznie czynnych substancji, w tym m.in. noradrenaliny, adrenaliny, dopaminy. Warunkuje prawidłowe funkcjonowanie przysadki mózgowej i tarczycy. Niedostateczna jej synteza powoduje niedoczynność tarczycy, która odpowiada za silne uczucie zmęczenia, wzrost masy ciała, osłabienie, trudności w koncentracji, senność, zaburzenia pamięci. Dodatkowo zmniejszona synteza tyrozyny prowadzi do niedoboru dopaminy, w konsekwencji czego podnosi ryzyko powstania depresji. Alanina to regulator poziomu cukru we krwi, który uczestniczy w szlakach metabolicznych glukozy.
Produkty z dużą ilością białka:
Czym jest żywienie endogenne?
Żywienie endogenne nazywane bywa zwyczajowo odżywianiem wewnętrznym. Stanowi podstawę diety dr Ewy Dąbrowskiej, która nie dość, że okazuje się skuteczna w zrzucaniu nadliczbowych kilogramów, to dodatkowo skutecznie oczyszcza organizm i stymuluje jego samoleczenie. Dieta powinna trwać maksymalnie 6 tygodni. W tym czasie organizm na początku wydala zbędną wodę, a następnie zużywa niepotrzebne zapasy.
Dieta dr Dąbrowskiej opiera się na spożywaniu warzyw i owoców, w tym zwłaszcza:
- korzeniowych, jak pietruszka, marchew, chrzan, seler, burak, rzepa, rzodkiew,
- cebulowych, jak czosnek, cebula, por,
- liściastych, jak jarmuż, sałata, koper, rzeżucha,
- psiankowatych, jak pomidor, papryka,
- kapustnych, jak kalafior, kapusta czerwona, pekińska, biała, włoska, kalarepa,
- dyniowatych, jak cukinia, ogórek, dynia, kabaczek,
- owoców, a głównie grejpfrutów, jabłek, cytryn.
Podczas żywienia endogennego, czyli półgłodówek, niewskazane są: ziemniaki, zboża, warzywa strączkowe, orzechy, chleb, mleko, olej, mięso, słodkie owoce. Dodatkowo zabronione jest picie alkoholu, kawy, herbaty oraz palenie papierosów.
Bibliografia:
1. Kołodziejczyk A., Naturalne związki organiczne, PWN, Warszawa, 2003.
2. Dąbrowska E., Ciało i ducha ratować żywieniem, Michalineum, Marki, 2006.
3. Kincaid Murray R., Granner D.K., Rodwell V.W., Biochemia Harpera ilustrowana, PZWL, Warszawa, 2008.
4. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D., Dietoterapia, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2016.