Zespół Noonan to zespół patologii wielonarządowych, który obejmuje zwłaszcza układ limfatyczny, sercowo-naczyniowy, kostno-szkieletowy, krwiotwórczy, moczowo-płciowy, ośrodkowy układ nerwowy. Częstotliwość występowania choroby szacowana jest na 1:1000 do 1:2500 żywych urodzeń bez preferencji płci. Obraz kliniczny zespołu Noonan przypomina mocno objawy zespołu Turnera.

Czym jest zespół Noonan?

Zespół Noonan (z ang. Noonan syndrome, NS) to uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych. Cechami charakterystycznymi są wady rozwojowe twarzoczaszki, niski wzrost (niskorosłość), nieprawidłowości kardiologiczne (wady rozwojowe serca). Średnio u ⅓ przypadków występuje też upośledzenie umysłowe, które ma przeważnie lekki stopień.

Polecamy: Czym jest gen BRCA? Jaka jest rola genu BRCA w diagnozowaniu nowotworów?

O tym, po co i kiedy warto zrobić badania genetyczne dowiecie się z filmu:

Dziedziczenie zespołu Noonan

Zespół Noonan dziedziczony jest w sposób autosomalnie dominujący. Oznacza to, że dany człowiek dziedziczy jedną prawidłową i jedną zmienioną kopię genu, przy czym ta druga ma charakter dominujący. W dziedziczeniu autosomalnie dominującym choroba występuje u obu płci z podobną częstością. Zespół Noonan wywoływany jest przez mutacje różnych genów, mianowicie: PTPN11, RAF1, KRAS, SOS1. Za najczęstszą przyczynę uważa się mutację genu PTPN11. Odpowiada ona za około połowę przypadków choroby. Literatura przedmiotu donosi o przypadkach współistnienie zespołu Noonan i zespołu Arnolda-Chiariego. To wada mózgowia, która polega na przemieszczeniu struktur tyłomózgowia do kanału kręgowego, w którym znajduje się rdzeń kręgowy.

Zespół Noonan – objawy

W przebiegu zespołu Noonan stwierdza się rozmaite objawy. Wiele z nich dotyczy twarzoczaszki. U chorych zauważa się wysoko wysklepione podniebienie, szeroką podstawę nosa, wady zgryzu, hipoplazję (niedorozwój) żuchwy, co objawia się jej nieprawidłowo małym rozmiarem. Dojść może do rozwoju torbieli w żuchwie i zaburzeń artykulacji. Stwierdza się hiperteloryzm, czyli zwiększenie ponad normę odległości między oczami. Dodatkowo skośne ku dołowi ustawienie szpar powiekowych, ptozę (opadanie powiek), zwykle jasnoniebieski kolor tęczówek. Chorzy mają nisko osadzone małżowiny uszne, cierpią na niedosłuch lub głuchotę oraz wykazują skłonność do ostrego i przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Posiadają często płetwiastą (obecność fałdu skórnego na bocznej powierzchni szyi) i krótką szyję. Występuje u nich wyraźna granica czerwieni wargi górnej, tzw. łuk Erosa.

Typowa dla zespołu Noonan jest niskorosłość. Dość często występują wady postawy (zwłaszcza skolioza, tj. trójpłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa) i koślawość łokci. Dodatkowo deformacje klatki piersiowej, w tym szewska, tzw. lejkowata, w której dochodzi do zapadnięcia się mostka na odcinku o różnej długości albo kurza – grzebieniowate uwypuklenie mostka i przylegających części żeber.

Nieprawidłowości kardiologiczne w postaci wad serca dotyczą ⅔ chorych. W około połowie przypadków występuje zwężenie zastawki pnia tętnicy płucnej. Częstą (20–30% przypadków) patologią serca opisywaną u chorych z zespołem Noonan jest kardiomiopatia przerostowa. Zauważa się zaburzenia krzepliwości krwi i skłonność do wybroczyn. U chorych płci męskiej niekiedy stwierdza się wnętrostwo. To wada rozwojowa polegająca na niewłaściwym umieszczeniu jąder zamiast w mosznie to w jamie brzusznej lub kanale pachwinowym. Wnętrostwo może doprowadzić do niepłodności. W przebiegu zespołu Noonan pojawić się mogą wady nerek, zaburzenia pokwitania, szeroko rozstawione brodawki sutkowe.

Zespół Noonan w klasyfikacji ICD-10

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) zespół Noonan sklasyfikowany został do kategorii Q, czyli Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe i podkategorii 87, czyli Inne określone zespoły wrodzonych wad rozwojowych dotyczące wielu układów i podtypu 1, czyli Zespoły wrodzonych wad rozwojowych związane głównie z niskim wzrostem. W związku z tym jego zapis w ICD-10 przedstawia się następująco: Q 87.1.

Zespół Noonan – diagnostyka i leczenie

Ze względu na objawy, które pojawiają się w przebiegu licznych zespołów genetycznych, w tym zespole Costello, zespole Turnera, zespole Leoparda, zespole sercowo-twarzowo-skórnym, zespole Williamsa, prawidłowe rozpoznanie zespołu Noonan u dzieci na wczesnym etapie życia jest dość utrudnione. Rozstrzygające znaczenie w diagnostyce zespołu Noonan ma badanie kariotypu.

Nie istnieje leczenie przyczynowe zespołu Noonan. Terapia ma na celu zmniejszyć uciążliwość doświadczanych objawów. Leczenie opiera się na współpracy lekarzy różnych specjalizacji, w tym kardiologów, neurologów, endokrynologów, chirurgów stomatologicznych, ortodontów, anestezjologów, laryngologów, audiofonologów, okulistów, hematologów, ortopedów, urologów.

Bibliografia:

1. Floriańczyk T., Tomik A., Łuszczyk S. i wsp., Ocena przebiegu klinicznego wad serca u dzieci z zespołem Noonan, „Nowa Pediatria”, 2014, 4, s. 122-127.
2. Grabiec A., Szczepkowska A., Osica P., Janas-Naze A., Zespół Noonan u 8-letniej pacjentki – opis przypadku, „Journal of Education, Health and Sport”, 2016, 6(12), s. 575-581.
3. Noonan J.A., Noonan syndrome and related disorders: Alterations in growth and puberty, “Reviews in Endocrine and Metabolic Disorders”, 2006, 7(4), s. 251-255.
4. Shaw A.C., Kalidas K., Crosby A.H., The natural history of Noonan syndrome: a long-term follow-up study, “Archives of Disease in Childhood”, 2007, 92(2), s. 128 –132.