Wścieklizna (łac. rabies) jest jedną z najstarszych i najpowszechniejszych chorób odzwierzęcych. Wywoływana jest przez wirusy z rodzaju Lyssavirus. Zakażenie wścieklizną następuje poprzez kontakt śliny (zawierającej wirusa) z raną. Zdaniem WHO, z powodu wścieklizny każdego roku na świecie umiera 55 000 osób!

Zobacz też: Toksoplazmoza, czyli powszechna choroba odzwierzęca - objawy

Wścieklizna – charakterystyka wirusa

Wirusa wścieklizny, który wywołuje chorobę, dzieli się na 7 biotypów, z czego biotyp 1 jest najczęstszą przyczyną zakażeń i potocznie nazywany jest klasycznym wirusem wścieklizny. Wirus zaliczany jest do rodzaju neurotropowych wirusów, szerzących się i namnażających w układzie nerwowym. I choć wścieklizna występuje głównie w Azji i Afryce, to wbrew fałszywym opiniom wirus pojawia się niemal we wszystkich krajach świata. Wściekliznę dzieli się w zależności od źródła zakażenia na dwie formy: leśną i miejską.

 Jak można chronić się przed wścieklizną? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie

W Polsce, a także w większości krajów Europy i Ameryki Północnej głównym rezerwuarem wirusa wścieklizny jest zwierzyna leśna (najczęściej lisy, dziki, łasice, jenoty i nietoperze). W przypadku miejskiej wścieklizny występującej w Polsce najczęstszymi nosicielami wirusa są bezpańskie psy, koty, a także zabłąkane w mieście zwierzęta typowo leśne. Uwaga! Zarażenie wścieklizną możliwe jest nie tylko przez pogryzienie! W marginalnych przypadkach można zarazić się wirusem przez kontakt śliny z uszkodzoną skórą człowieka lub błonami śluzowymi. Bardzo rzadkim przypadkiem jest zakażenie się wścieklizną drogą kropelkową i pyłową poprzez aerozole odchodów nietoperzy w jaskiniach.

Objawy wścieklizny u ludzi

Pierwsze objawy wścieklizny występują najczęściej po zagojeniu się ran i zakończeniu okresu wylęgania wirusa, który trwa od 1 do 3 miesięcy. Rozwój wścieklizny zależy od miejsca ugryzienia (ugryzienia w okolice głowy oraz szyi powodują szybki rozwój choroby), a także odporności organizmu pogryzionej osoby. Wczesne symptomy wścieklizny ludzkiej charakteryzują się pieczeniem i uczuciem mrowienia w miejscu, gdzie doszło do ugryzienia i potencjalnego zakażenia wirusem.

Zwiastunami choroby mogą być także złe samopoczucie, bóle głowy, senność, gorączka, niepokój i drażliwość. Tego typu objawy trwają najczęściej zaledwie kilka dni, po czym zaostrzają się i następnie przechodzą w dalszą fazę rozwoju choroby, dlatego nie warto ich bagatelizować. Kolejnymi symptomami wścieklizny są różnego rodzaju oznaki zapalenia mózgu: wodowstręt, drgawki, omamy, zaburzenia świadomości. W niektórych sytuacjach może dojść do zatrzymania krążenia oraz oddychania. Po blisko 10 dniach od wystąpienia pierwszych objawów dochodzi do śpiączki kończącej się śmiercią.

Leczenie wścieklizny

Niestety, medycyna nie zna skutecznej metody leczenia wścieklizny. Standardowo po ugryzieniach przez zwierzęta, które mogą być nosicielami wścieklizny, podaje się surowicę (immunoglobulinę RIG), a także 5 dawek szczepionki przeciwko wściekliźnie. Są to jedyne metody, które stosuje się przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów wścieklizny. Kiedy do nich dochodzi, stosowane jest leczenie objawowe, a większość osób z wścieklizną umiera w ciągu kilku, kilkunastu dni od wystąpienia pierwszych symptomów choroby. Osoby zapadłe na wściekliznę są zagrożeniem dla otoczenia, ponieważ w ich ślinie znajduje się stosunkowo duża ilość wirusa.

Zobacz też: Szczepionka przeciwtężcowa - skuteczność, kalendarz szczepień i możliwe powikłania

Co zrobić po ugryzieniu? Zapobieganie wściekliźnie

Ze względu na brak skutecznej metody leczenia wścieklizny, szczególną uwagę należy przykładać do działań profilaktycznych. Osoby narażone na zakażenie wirusem (osoby udające się do krajów ryzyka, pracownicy zoo, myśliwi, weterynarze, listonosze itp.) powinny stosować przedekspozycyjne szczepienia, polegające na aplikowaniu 3 dawek szczepionki w odstępach czasowych, według schematu co 0, 7, 21 lub 28 dni. Dzięki profilaktyce ryzyko zachorowania na wściekliznę znacznie spada. Około 12 miesięcy po ostatniej szczepionce przedekspozycyjnej podaje się dawkę przypominającą. W celu zapewnienia ciągłości ochrony należy podać kolejną szczepionkę po ok. 5 latach. Osoby szczepiące się przeciwko wściekliźnie, które zamierzają udać się do krajów ryzyka, powinny wykonać szczepienia nie później niż 3 tygodnie przed wyjazdem.

Należy pamiętać, że nawet osoby zaszczepione przeciwko wściekliźnie muszą zastosować szczepienia po ewentualnym ugryzieniu przez zwierzę, które może być rezerwuarem choroby. W takiej sytuacji osobom uodpornionym bez objawów wścieklizny należy podać 2 dawki szczepionki w dniu ugryzienia oraz 3 dni później. Najczęściej szczepi się w ramię lub pod łopatkę.