Worek oponowy to zwyczajowa nazwa struktur, we wnętrzu których znajduje się rdzeń kręgowy. Są one częścią opon mózgowo-rdzeniowych. Zapewniają tym elementom układu nerwowego stabilne środowisko oraz zabezpieczają je przed skutkami niewielkich urazów i przeciążeń dzięki płynowej poduszce istniejącej w ich obrębie.

Worek oponowy – budowa

Worek oponowy wypełnia kanał kręgowy i budową odzwierciedla jego kształt i wielkość. Jest to wielowarstwowa struktura połączona z jamą czaszki i znajdującą się tam główną częścią opon mózgowo-rdzeniowych.

Pierwszą oponą od strony mózgowia jest opona miękka. Jest ona cienką, elastyczną błoną łącznotkankową, która styka się bezpośrednio z powierzchnią mózgowia i rdzenia kręgowego, wnikając we wszystkie zagłębienia i bruzdy. Współtworzy zrąb tkanki mózgowej oraz stabilizuje ją w zawieszeniu w płynie mózgowo-rdzeniowym. Płyn ten znajduje się pomiędzy oponą miękką a podpajęczą, będącą drugą warstwą ochronną dla struktur układu nerwowego. Płyn jest wytwarzany w układzie komorowym mózgu i trafia do przestrzeni podpajęczynówkowej. Pomiędzy oponami spływa z czaszki również do kanału kręgowego, gdzie pełni funkcję ochronną i odżywczą. Wchłania się do naczyń krwionośnych. Zawieszone w płynie mózgowo-rdzeniowym struktury mogą łagodnie przemieszczać się w obrębie czaszki oraz kanału kręgowego. Jest to szczególnie istotne dla rdzenia kręgowego, który przy ruchach kręgosłupa (zginanie, prostowanie, ruchy skrętne) narażony byłby na nieustanne tarcie i urazy.

Rdzeń kręgowy wychodzący z mózgowia kończy się orientacyjnie na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego (L1), natomiast worek oponowy na poziomie pierwszego kręgu krzyżowego (S1). Na odcinku L1–S1 w worku znajdują się początkowe odcinki nerwów rdzeniowych, tworzące tzw. koński ogon.

Budowa krążka międzykręgowego

Krążki międzykręgowe to elementy łączące trzony kolejnych kręgów. Z jednej strony muszą zapewniać kręgosłupowi ruchomość, a z drugiej, wraz ze strukturami więzadłowymi i mięśniami, stabilizować tę skomplikowaną i poddaną dużym siłom piramidę niewielkich kości.

Krążek międzykręgowy złożony jest z dwóch elementów: pierścienia włóknistego i jądra miażdżystego. Pierścień włóknisty to element zbudowany z silnej tkanki łącznej, który układa się koliście, spajając brzegi trzonów sąsiadujących kręgów. Wewnątrz przestrzeni ograniczonej przez krąg górny i dolny oraz otoczonej przez pierścień włóknisty znajduje się jądro miażdżyste. Zbudowane z mocno uwodnionej tkanki łącznej, jest elastyczne, amortyzuje ruchy kręgów względem siebie i izoluje je, nie pozwalając na ich bezpośredni kontakt. Jądro miażdżyste przy zginaniu i skręcaniu kręgosłupa ułatwia zmianę jego kształtu, poruszając się we wnętrzu pierścienia włóknistego.

Uszkodzenia krążków międzykręgowych i przepukliny jądra miażdżystego

Nieustanne obciążenie i ruchy kręgosłupa sprawiają, że krążki międzykręgowe narażone są na uszkodzenia. Tarczki międzykręgowe stanowią w warunkach prawidłowych nawet 1/4 wysokości całego kręgosłupa. W przebiegu życia spłaszczają się, tkanka łączna pierścieni ulega osłabieniu, a ruchomość twardniejącego jądra miażdżystego zwiększa się. Jądro może więc uwypuklać pierścień tak, że uciska na worek oponowy i rdzeń kręgowy lub korzenie nerwów rdzeniowych. Niektóre włókna lub pasma pierścienia zrywają się, pozwalając jądru na wysuwanie się do światła kanału kręgowego (tzw. przepuklina lub wypuklina jądra miażdżystego). Jeśli rozerwanie pierścienia jest bardziej rozległe, możliwe jest nawet wypadnięcie jądra (w części lub całości) do kanału kręgowego i jego swobodne przemieszczanie się tam.

Odkształcenie worka oponowego jest charakterystycznym, łatwo rozpoznawalnym objawem przepukliny jądra miażdżystego. Wyniki tomografii komputerowej lub magnetycznego rezonansu jądrowego mówią wtedy, że worek oponowy wpukla się do kanału kręgowego, jest odkształcony albo że na określonym poziomie kręgosłupa widać ucisk na worek oponowy. Jednocześnie są najczęściej widoczne zmiany położenia lub struktury krążków międzykręgowych.

Objawy przepukliny krążka międzykręgowego i ucisku na worek oponowy

Przepuklina krążka międzykręgowego powoduje zwykle dwa typy dolegliwości. Pierwszym z nich są bóle będące wynikiem ucisku. Ich epizody trwają zwykle kilka, kilkanaście dni, mają tendencję do nawracania lub przekształcania się w bóle przewlekłe.

Ich lokalizacja (podobnie jak umiejscowienie innych objawów) związana jest z poziomem, na którym doszło do powstania przepukliny. Najczęściej jest to poziom L5–S1 (pomiędzy ostatnim kręgiem lędźwiowym a pierwszym kręgiem krzyżowym). Na wystąpienie przepukliny na tym poziomie narażone jest w przebiegu swojego życia ponad 85% wszystkich ludzi. Efektem są dolegliwości o typie rwy kulszowej (bóle rozchodzące się od pośladka, przez tylną powierzchnię uda, dół podkolanowy, do łydki i nawet stopy, przykurcze mięśni przykręgosłupowych i kończyny dolnej).

Drugim typem dolegliwości są objawy neurologiczne – parestezje (pieczenie, swędzenie, zaburzenia czucia) oraz niedowłady i (w ciężkich przypadkach) porażenia obwodowe.

Podstawą leczenia jest rehabilitacja ruchowa i fizjoterapia oraz zachowywanie prawidłowej pozycji ciała w trakcie pracy i wypoczynku. W przypadkach powodujących bóle o dużym natężeniu oraz objawy neurologiczne podejmuje się leczenie operacyjne.