Fobofobia to swoisty paradoks – strach przed strachem. Wystarczy sama myśl, że istnieje ryzyko doświadczenia paraliżującego lęku, która nakręca błędne koło. Leczenie opiera się na psychoterapii, która czasami uzupełniania jest farmakoterapią. Przeważnie stosowana jest terapia kognitywno-behawioralna nastawiona na zmianę zachowania (sfera behawioralna) i myślenia (sfera poznawcza).

Co to jest fobofobia?

Fobia to rodzaj zaburzenia psychicznego charakteryzujący się występowaniem uporczywego lęku przed czynnikiem fobicznym, który w rzeczywistości nie stanowi źródła niebezpieczeństwa. Lęk definiuje się jako stan emocjonalny związany z poczuciem nadchodzącego zagrożenia, któremu towarzyszy uczucie napięcia, niepokoju, strachu uniemożliwiające swobodne funkcjonowanie. W ICD-10 można znaleźć agorafobię (lęk przed otwartą przestrzenią), fobie społeczne, specyficzne (izolowane) i wiele innych zaburzeń lękowych.

Fobofobia to rzadko występujący rodzaj specyficznego zaburzenia lękowego. Termin wywodzi się od greckiego słowa φόβος, fobos, co tłumaczy się jako „lęk”, „strach”. Fobofobia określana bywa fobią lęku, lękiem przed strachem oraz lękiem przed rozwojem objawów fobii.

Choroba przejawia się irracjonalnym, silnym, mimowolnym strachem przed reakcją lękową, na którą składają się:

• objawy somatyczne takie jak np. drżenie rąk, drgawki, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, tachykardia, nadmierne pocenie się, przyspieszony, płytki oddech, suchość w ustach, szczękościsk, zawroty i ból głowy, drętwienie kończyn, napięcie mięśni, duszności, ucisk w klatce piersiowej, ból brzucha, nudności, zaburzenia spostrzegania i mowy;
• objawy poznawczo-behawioralne, np. natrętne myślenie, zaburzenia pamięci, natręctwa ruchowe, derealizacja, trudności w koncentracji uwagi, unikanie miejsc, osób, rzeczy związanych z traumą, poczucie utraty kontroli nad swoim zachowaniem, katastroficzne myśli;
• objawy emocjonalne, jak niepokój, brak motywacji, apatia, stan podwyższonego napięcia, zanik zdolności odczuwania przyjemności (anhedonia), poirytowanie, przygnębienie, labilność emocjonalna.

Jakie mogą być przyczyny lęku przed strachem?

Lęk przed strachem może być spowodowany różnorodnymi czynnikami. Do jego rozwoju predysponują:

• uwarunkowania genetyczne,
• sposób wychowania – niezapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa, wyuczenie nadmiernie ostrożnej postawy wobec otoczenia,
• przewlekły, silny stres,
• zaburzenia stresowe pourazowe, trauma,
• przyczyny podtrzymujące – bezpośrednio związane z postawami, stylem życia, zachowaniami, jak np. błędne przekonania o fobii, lęku, brak asertywności, wycofanie emocjonalne.

Na czym polega leczenie lęku przed strachem?

Efektywnym sposobem leczenia lęku przed strachem jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (zwana też kognitywno-behawioralną), dzięki której chory uświadamia sobie swój błędny sposób myślenia, przekonania i nieracjonalne zachowania wywołujące lęk.

Główne założenie terapii opiera się na wyuczeniu nowych prawidłowych schematów myślowych co do źródła fobii. Proces tzw. CBT przebiega w czterech fazach. Są to:

• diagnostyka – wywiad z chorym, identyfikacja zaburzenia, określenie poziomu motywacji do zmiany;
• wzbudzanie chęci, pozytywnych oczekiwań względem terapii, przejęcie przez chorego odpowiedzialności za jej wyniki;
• stosowanie wybranych technik terapeutycznych;
• utrwalenie powstałych zmian.

Jedną ze stosowanych technik jest odwrażliwianie zwane też systematyczną desensytyzacją. Polega na stopniowym konfrontowaniu się ze źródłem lęku. Towarzyszy temu nauka technik relaksacyjnych, które pomagają zapanować nad objawami lękowi. Terapia implozywna polega na nagłym wystawianiu chorego na źródło lęku, przed którym nie może uciec. Jej celem jest uświadomienie, że wywołujący strach czynnik nie stanowi realnego zagrożenia. Nastawienia na działanie bodźców trwa do momentu, kiedy lęk zacznie słabnąć, co jest niezwykle indywidualną kwestią.

Zastosować można też modelowanie, które odwołuje się do naśladownictwa. Polega ono na uczeniu się reakcji podczas oglądania zachowania innego człowieka odnoszącego się do tego samego bodźca. Wykorzystywane bywa także tzw. warunkowanie sprawcze – wzmacnianie jednych zachowań, które na skutek tego będą pojawiać w przyszłości częściej, przy jednoczesnym karceniu innych, których z czasem będzie coraz mniej.

Niekiedy psychoterapii towarzyszy farmakoterapia z wykorzystaniem m.in. leków anksjolitycznych, czyli przeciwlękowych lub selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny tzw. SSRI (z ang. selective serotonin reuptake inhibitor) o działaniu antydepresyjnym. Oprócz prowadzonej przez specjalistę terapii w walce z lękiem pomocne okazać się może m.in.:

• prowadzenie zdrowego stylu życia i ograniczenie spożywania używek,
• bieżące rozwiązywanie konfliktów międzyludzkich,
• odpowiednie proporcje między czasem aktywności zawodowej i relaksem.

Zobacz film: Fobie

Bibliografia:

1. H. I. Kaplan, B. J. Sadock, V. A. Sadock, Psychiatria Kliniczna, Urban & Partner, Wrocław 2004.

2. I. Kurcz, K. Skarżyńska, Słownik psychologii, Wydawnictwo Scholar Sp. z o.o., Warszawa 2002.

3. A. T. Beck, D. A. Clark, ZABURZENIA LĘKOWE Podręcznik z ćwiczeniami opartymi na terapii poznawczo-behawioralnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018.