W lecznictwie uzdrowiskowym ważną rolę odgrywają czynniki fizykalne, a zwłaszcza ciepło i zimno, czyli tzw. termoterapia, która znalazła też zastosowanie w chirurgii, stomatologii, kosmetyce i medycynie estetycznej. Wskazana jest zwłaszcza w leczeniu chorób narządu ruchu i łagodzeniu bólu. Nie jest zalecana w przypadku m.in. odwapnienia, chorób nowotworowych, ciężkich chorób serca, niewydolności krążenia i ciąży.

Co to jest termoterapia?

Termoterapia jest działem fizykoterapii, który wykorzystuje energię cieplną do celów leczniczych. W jej obrębie wyróżnia się ciepłolecznictwo, czyli zabiegi dostarczające organizmowi ciepło i powodujące jego powstanie w tkance, i zimnolecznictwo, czyli zabiegi odbierające ciepło z organizmu. Leczenie zimnem powoduje obniżenie temperatury tkanek na drodze przewodzenia lub przenoszenia. Nośnikiem zimna może być lód, śnieg, woda, ciekły azot, dwutlenek węgla lub powietrze. W ciepłolecznictwie energia przekazywana jest do organizmu na skutek przewodzenia, przenoszenia lub promieniowania.

W fizykoterapii funkcjonuje też krioterapia. Jest to szczególna forma zimnolecznictwa, w której zabiegi odbywają się z zastosowaniem temperatur poniżej 0°C. Aplikowane są miejscowo lub w kriokomorze/kriokabinach (przy schorzeniach ogólnoustrojowych).

Termoreceptory w termoterapii

Termoreceptory to składowe układu termoregulacji, które zlokalizowane są m.in. w skórze, mięśniach, górnych drogach oddechowych i ścianach naczyń żylnych. Są wrażliwe na zmiany temperatury otoczenia lub wnętrza ciała. Dostarczają informacji o zmianach temperatury do ośrodkowego mechanizmu regulacyjnego, co stanowi podstawę termoterapii.

Przykładowe rodzaje zabiegów z zakresu termoterapii

W zakresie terapii ciepłem wykorzystuje się metody:

• dostarczające tkankom ciepła – hydroterapia, balneoterapia, zabiegi parafinowe;

• wzbudzające ciepło w tkankach – promieniowanie IR, lampa sollux, prądy wysokiej częstotliwości.

Zimnolecznictwo wykorzystuje:

• hydroterapię wodą o temperaturze 36–0°C;

• różne rodzaje okładów z lodu lub zamrożonych żeli;

• krioterapię.

Jaki jest wpływ ciepła i zimna na organizm?

Wpływ ciepła na organizm jest ogromny. Daje ono efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny. Wysoka temperatura powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększa przepływ krwi i poprawia przemianę materii. Dzięki ciepłu szybciej przebiega proces usuwania substancji toksycznych z organizmu i regeneracja tkanek, a także zwiększa się wydzielanie potu i rozszerza się światło oskrzeli. Leczenie ciepłem wzmacnia ogólną odporność organizmu i rozluźnia napięcie mięśniowe. Ciepłolecznictwo wykorzystywane jest też w kosmetologii i dermatologii, gdyż działa regenerująco, detoksykująco i rozluźniająco na skórę oraz przygotowuje ją do przyjęcia innych zabiegów pielęgnacyjnych. Ponadto ma działanie odprężające i uspokajające, dzięki czemu pozytywnie wpływa na stan psychiczny.

Niskie temperatury mają działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwobrzękowe. Zimne bodźce termiczne zmniejszają nasilenie bólu, zwalniają przewodnictwo nerwowe, hamują ostre odczyny zapalne i stosowane są do leczenia ostrych stanów pourazowych i po operacjach chirurgicznych. Zimno okazuje się również skutecznym remedium na trądzik, cellulit czy depresję. Spowalnia procesy starzenia, zmniejsza zmęczenie fizyczne i psychiczne, poprawia koloryt i stan skóry, a także korzystnie wpływa na włosy i paznokcie.

Ciepłolecznictwo – wskazania i przeciwwskazania do stosowania

Ciepłolecznictwo nie powinno być stosowane u osób z niewydolnością krążenia, nieuregulowanym nadciśnieniem tętniczym, padaczką, arytmią, ostrymi stanami zapalnymi, cukrzycą, chorobami nowotworowymi, chorobą wrzodową żołądka i nadczynnością tarczycy. Dodatkowo terapia ciepłem nie jest przeprowadzana w przypadku stwierdzenia stanów podgorączkowych i gorączki, ciąży, gruźlicy i chorób zakaźnych.

Głównym wskazaniem do stosowania ciepła są stany zapalne o charakterze przewlekłym. Postępowanie to zalecane jest m.in. w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów, nerwobóli, niedowładów spastycznych, przykurczów mięśniowych, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, reumatoidalnego zapalenia stawów (poza okresami zaostrzeń), zapalenia nerwów obwodowych, dny moczanowej o charakterze przewlekłym, stanów po urazach i stłuczeniach tkanek miękkich, chorób laryngologicznych i ginekologicznych, zapalenia pęcherza moczowego, kamicy dróg moczowych, przewlekłego zapalenia zatok, nieżytu gardła i oskrzeli, zapalenia ucha środkowego i chorób skóry, w tym trądziku czy czyraczności.

Leczenie zimnem – przeciwwskazania i wskazania do stosowania

Wśród przeciwwskazań do leczenia zimnem wymienia się zwłaszcza: nadwrażliwość na zimno, znacznie obniżoną zdolność odczuwania zimna, zespół Raynauda, głębokie i otwarte oparzenia, ryzyko powstania hemoglobinurii wywoływanej zimnem, odmrożenia, zespół Sudecka, popromienne zmiany skóry i zapalenie miedniczek nerkowych.

Wskazaniami do stosowania zimnolecznictwa są przede wszystkim: obrzęki pourazowe i pozapalne, opóźniony zrost kostny, choroba zwyrodnieniowa stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, osteoporoza, stany zapalne nerwów, nerwobóle, zespoły bólowe, zapalenia ostre i przewlekłe stawów oraz choroby mięśni i więzadeł. Dodatkowo leczenie zimnem ma zastosowanie przy ostrym bólu zębów i zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy ustnej.

Czy morsowanie jest zdrowe? Dowiesz się tego z filmu

Bibliografia:

1. Doskocz J., Janiczek T., Jaworska E., Innowacje w termoterapii, „Otwarta Innowacja”, 2015, 4, s. 12-14.

2. Barczyk K., Felisiak M., Zastosowanie krioterapii w medycynie i w leczeniu wybranych chorób skóry, „Postępy Kosmetologii”, 2011, 2(2), s. 109-111.

3. Bauer A., Wiecheć M., Systematyka zabiegów leczniczych w zakresie termoterapii, „Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja”, 2015, 66, s. 41-51.

4. Cichoń D., Demczyszak I., Spyrka J., Wybrane zagadnienia z termoterapii, Jelenia Góra, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze, 2010.