Na początku XVIII w., po imporcie kukurydzy do Europy, w Hiszpanii wybuchła epidemia pelagry, która szerzyła się tam, gdzie roślina ta była podstawą wyżywienia, a dieta uboga była w witaminy z grupy B.

Co to jest pelagra?

Pelagra to choroba spowodowana awitaminozą niacyny, nazywanej też witaminą PP (ang. pellagra preventive factor – czynnik zapobiegający pelagrze). Nazwa choroby pochodzi od łacińskiego określenia „pella agra”, co oznacza szorstką skórę. Znana jest także pod nazwą rumień lombardzki. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pelagrę określono jako niedobór niacyny (E52). Nie jest ona wyłącznie wynikiem niedoboru witaminy B3, ale bywa spowodowana poliawitaminozą, gdy towarzyszy jej też niedobór innych witamin z grupy B, a także C i A.

Rumień lombardzki został opisany po raz pierwszy w 1735 r. przez Gaspara Casala, który zwrócił uwagę na silną zależność między spożywaniem kukurydzy, która jest uboga w niacynę i niewystarczającej ilości mięsa a rozwojem epidemii pelagry. W 1926 r. Joseph Goldberger sformułował hipotezę, że przy pelagrze występuje niedobór witaminy nazwanej przez niego PP. Do lat 30. XX w. była chorobą śmiertelną. Nadal rozpoznawana jest w Indiach, Chinach i większości państw Afryki z powodu niedożywienia. Jej przypadki zdarzają się także w wysokorozwiniętych krajach, jako skutek choroby alkoholowej.

Rozwój pelagry determinowany może być ponadto zaburzoną przemianą TRP w niacynę, za co odpowiadać może m.in. zespół rakowiaka, choroba Hartnupów (zaburzenie wchłaniania tryptofanu w jelitach, jak i jego wychwytu zwrotnego w nerkach), nowotwory wywodzące się z komórek wewnątrzwydzielniczych, choroba Crohna i stany po leczeniu gruźlicy izoniazydem. Pelagra nasila się wiosną i latem, gdyż zaliczana jest do grona fotodermatoz endogennych (uwarunkowane genetycznie lub powstałe na skutek niedoboru witamin).

Jakie objawy wywołuje pelagra?

Charakterystyczne w przebiegu pelagry objawy stanowią:

• stan zapalny skóry (łac. dermatitis) rozwijający się symetrycznie, zwłaszcza na odsłoniętych częściach ciała, szczególnie w obrębie skóry twarzy, na grzbietach dłoni, przedramionach (rękawice pelagry) i szyi (naszyjnik Cassala); skóra staje się gęstsza, ciemniejsza i narażona na infekcje bakteryjne;
  
• otępienie (łac. dementia), czyli znaczne obniżenie sprawności umysłowej będące konsekwencją zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego;
  
• biegunka (łac. diarrhoea), czyli zwiększona częstotliwość wypróżnień (co najmniej 3 razy na dobę) i ilości wydalanego dziennie stolca (przynajmniej 200 g), czemu towarzyszy zmiana konsystencji stolca na płynną lub półpłynną oraz inne objawy ze strony przewodu pokarmowego, jak zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego.
  

Na podstawie powyższych objawów rumień lombardzki określa się mianem choroby 3D (dermatitis, dementia, diarrhoea).

Pelagra powodować może ponadto: osłabienie, bezsenność, agresję, skurcze mięśni całego ciała, epizody zaburzeń świadomości, ataksję (zaburzenia koordynacji ruchów ciała), jasnoczerwone zabarwienie języka tzw. język truskawkowy, apatię, bóle i zawroty głowy, przewlekłe zmęczenie, zaniki pamięci, nudności, wymioty, zaburzenia koncentracji, drażliwość, wybuchy złości, nadmierne pobudzenie, choroby skórne przybierające postać pigmentowej wysypki, rumienia, egzemy, pęcherzy, trądziku, zapalenie języka czy jamy ustnej, owrzodzenie warg, wypadanie włosów, uczucie odrętwienia, skurcze kończyn, problemy z chodzeniem, niedokrwistość, astmę oskrzelową i podwyższone stężenie glukozy we krwi.

Pelagra leczenie

Leczenie pelagry polega na suplementacji witaminą PP. Dzienne zapotrzebowanie na niacynę szacowane jest na 15–20 mg. Jej doskonałym źródłem są: mięso drobiowe, podroby (nerki, wątroba), ryby, warzywa strączkowe (fasola, groch), kasza i otręby pszenne, grzyby, a zwłaszcza drożdże, mleko, warzywa o zielonych liściach, kawa, herbata, migdały, orzechy ziemne i masło orzechowe, brzoskwinie, banany i suszone daktyle. Zastosowanie w leczeniu pelagry mają ponadto: pyłek pszczeli, sok i miąższ aloesowy, lucerna.

W sprzedaży dostępne są suplementy diety stosowane przy niedoborze witaminy PP. Preparaty wykorzystywane w jego leczeniu dzieli się na:

• krystaliczne – o natychmiastowym uwalnianiu niacyny (IR), która jest szybko absorbowana i wydalana, szczytowe stężenie osiągane jest w czasie 30–60 minut po przyjęciu doustnym, preparat zażywany jest codziennie w kilku dawkach;
  
• o długotrwałym i kontrolowanym uwalnianiu niacyny (LA), które charakteryzują się opóźnioną absorpcją, czas uwalniania witaminy wynosi zazwyczaj do ponad 12 godzin, jest bardzo wolno metabolizowana;
  
• o przedłużonym uwalnianiu niacyny (ER lub PR), które absorbowane są przez 8–12 godzin, przyjmowane raz dziennie na noc.
  

Niestety ich zażywanie wiąże się ze skutkami ubocznymi. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi są: uderzenia gorąca, nagłe zaczerwienienie, uczucie mrowienia i swędzenie twarzy, ramion i klatki piersiowej w wyniku rozszerzenia się skórnych naczyń krwionośnych.

Bibliografia:

1. Garza C., Niacin, W: Pitkin R.M., Dietary Reference Intakes: Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B-6, Vitamin B-12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline, Washington, National Academy Press, 1998, s. 123–149.
   
2. Piepho R.W. The pharmacokinetics and pharmacodynamics of agents proven to raise high-density lipoprotein cholesterol, „ American Journal of Cardiology”, 2000, 86, s. 35–40.
   
3. Nagalski A., Bryła J., Zastosowanie niacyny w terapii, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 2007, 61, s. 288–302.
   
4. Bryan C.S., Mull S.R., Pellagra Pre-Goldberger: Rupert Blue, Fleming Sandwith, and The "Vitamine Hypothesis", “Transactions of the American Clinical and Climatological Association”, 2015, 126, s. 20–45.
   
5. Bańkowski E., Biochemia. Podręcznik dla studentów uczelni medycznych, Wrocław, Urban & Partner, 2009.
   
6. Śpiewak R., Szewczyk K., Fotodermatozy: Choroby skóry prowokowane przez światło, W: Olszański R., Ochrona Zdrowia Wojsk w Tropiku, Gdynia, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Medycyny i Techniki Hiperbarycznej, 2008, s. 120–133.
   
7. Serviansky T.H., Moreno Coutiño G., Arenas R., Galván Martínez I.L., Pellagra: More than a medical chronicle to tell, „ Dermatología CMQ”, 2012, 10(3), s. 191–197.
   
8. Aleksandrowicz J., Gumowska I., Kuchnia i medycyna, Warszawa, Wydawnictwo Watra, 1986.