Kwashiorkor to niedożywienie organizmu związane ze zbyt niską podażą białka w diecie. Nazywane bywa także niedożywieniem białkowym lub złośliwym. Nazwę „kwashiorkor” wprowadziła do medycznego słownika doktor Cicely Williams w 1933 roku. Słowo wywodzi się z języka ghańskiego, używanego przez plemię Ga. Określane są nim dzieci, które zostają odstawione od piersi matki, zwykle w związku z urodzeniem się młodszego rodzeństwa. Mleko matki stanowi bowiem naturalny pokarm z dużą ilością protein. W krajach o niskim statusie społecznym ciężko jest uzyskać tak dużą suplementację białek w normalnej diecie. Chociaż schorzenie najczęściej występuje u najmłodszych, spotyka się także kwashiorkor u dorosłych. Niedobory białkowe są przyczyną zaburzeń w rozwoju fizycznym i psychicznym. Czasem ich przebieg jest na tyle poważny, że może zakończyć się śmiercią.
Przyczyny kwashiorkoru – niedożywienia białkowego
Podstawową przyczyną choroby jest niedostarczenie odpowiedniej ilości pełnowartościowego białka. Sytuacja taka ma miejsce najczęściej u dzieci, które zmieniają dietę z bogatobiałkowego mleka matki na „normalną”, która z reguły jest bogatowęglowodanowa i może nie zawierać ilości białek wystarczającej do prawidłowego rozwoju. Ma to znaczenie głównie dla małych dzieci, których przemiany budulcowe organizmu odbywają się w bardzo szybkim tempie. Przy niedostatecznej podaży białka zmniejsza się w organizmie ilość aminokwasów, co prowadzi do zmian funkcjonalnych, a także strukturalnych narządów wewnętrznych. Zaburzona zostaje gospodarka wodno-elektrolitowa, osłabiony zostaje też system odpornościowy, a to wiąże się z wieloma możliwymi powikłaniami. Dodatkowym problemem w krajach rozwijających się, poza brakiem odpowiedniej jakości produktów żywieniowych, są także choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego, które nasilają objawy niedożywienia.
Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy to nie zła kondycja socjoekonomiczna kraju i ograniczony dostęp do pełnowartościowych pokarmów jest przyczyną kwashiorkoru. Niedożywienie może się rozwinąć także u osób przewlekle głodzonych i stosujących bardzo restrykcyjne diety (przykładem może być anoreksja). Ponadto choroba może być związana z zaburzeniami przewodu pokarmowego (np. zespołem złego wchłaniania). Niektóre choroby ogólnoustrojowe (nowotwory, marskość wątroby) również mogą prowadzić do niedożywienia.
Zobaczcie, jakie witaminy poprawiają odporność:
Kwashiorkor – objawy towarzyszące niedożywieniu
W związku z tym, że białka i aminokwasy są bardzo ważnymi składnikami odżywczymi, niezbędnymi do wielu procesów odbywających się w organizmie, objawy kwashiorkoru rozwijają się stosunkowo szybko, a stan cierpiącej na niedożywienie osoby może się gwałtownie pogarszać. Biochemicznie we krwi obniża się stężenie białka i albumin. To zaburza ciśnienie onkotyczne w obrębie naczyń krwionośnych. Przejawem nieprawidłowego ciśnienia są obrzęki, które pojawiają się na twarzy i na kostkach. Najbardziej charakterystyczne jest puchnięcie brzucha, które można odnotować przez znacznie zwiększony obwód brzucha. Takie zaburzenia sprawiają, że masa ciała paradoksalnie może wzrosnąć przy niedożywieniu, a pozorna nadwaga może być myląca w diagnostyce.
Choroba objawia się również znacznym osłabieniem i zmęczeniem. Przekłada się to na zaburzenia koncentracji, opóźnienie procesów poznawczych, apatię. Dochodzi do zaniku tkanki mięśniowej i tłuszczowej. Nieprawidłowo zaczynają funkcjonować nerki, wątroba i trzustka. Ponadto często obserwuje się wypadanie włosów, zmiany pigmentacji skóry czy występujące zapalenia jamy ustnej. Czasami pojawia się ginekomastia. Osoby cierpiące na niedożywienie stają się również bardzo podatne na wszelkiego rodzaju infekcje. Z racji tego, że choroba dotyczy najczęściej dzieci, obserwowane są zaburzenia wzrostu i rozwoju.
Leczenie kwashiorkoru
Po postawieniu diagnozy konieczna jest dokładna ocena chorego, jeszcze zanim zostanie włączone leczenie. Bardzo istotny jest pomiar indeksu masy ciała (BMI), zarówno na początku, jak i w czasie monitorowania przebiegu leczenia. Ponadto należy wykonać morfologię, zbadać kreatyninę i ocenić profil białkowy (proteinogram), często wykonuje się badanie moczu.
Ze względu na to, iż niedożywienie postępuje szybko i może być przyczyną wielu poważnych powikłań, leczenie powinno być wdrożone jak najszybciej po postawieniu diagnozy. Polega na uzupełnianiu niedoborów pokarmowych. Należy jednak pamiętać, iż nie można zrobić tego gwałtownie. Wyrównywanie niedoborów powinno się odbywać przez stopniowe wprowadzanie produktów bogatobiałkowych do diety. Wraz z uzupełnieniem białek powinno się suplementować witaminy i dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu.