Choroba Refsuma polega na zaburzeniu metabolizmu lipidów na poziomie peroksysomów, w przebiegu której kwas fitanowy nie ulega procesowi alfa-oksydacji. Początek objawów może wystąpić już u niemowląt bądź dopiero na etapie wczesnej dorosłości. Chorobę Refsuma charakteryzuje tetrada objawów – neuropatia obwodowa, objawy móżdżkowe, wzrost poziomu białka w płynie mózgowo-rdzeniowym, a także zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, które często pojawia się jako pierwszy objaw i charakteryzuje się ślepotą zmierzchową.

Przyczyny choroby Refsuma

Choroba Refsuma jest dziedziczona autosomalnie recesywnie. Wiąże się ją z mutacją genu dla alfa-hydroksylazy fitanolilo-koenzymu A. Skutkiem mutacji jest gromadzenie się kwasu fitanowego w różnych narządach, m.in. w obwodowym i ośrodkowym układzie nerwowym, co prowadzi do powstania neuropatii obwodowej, czyli uszkodzenia komórek nerwowych. Do innych potencjalnych przyczyn choroby Refsuma zalicza się mutacje w genach kodujących białka pośredniczące w procesach transportu i pobierania substancji przez peroksysomy. Bierze się również pod uwagę mutację genów kodujących białka uczestniczące w biogenezie i proliferacji peroksysomów.

Objawy choroby Refsuma

Wczesne rozpoznanie choroby Refsuma jest bardzo ważne, ponieważ jest to choroba potencjalnie uleczalna. Przede wszystkim należy wziąć pod uwagę objawy kliniczne. Typowy przebieg choroby Refsuma objawia się niedosłuchem odbiorczym, zaburzeniem przewodzenia w mięśniu sercowym, neuropatią i zmianami skórnymi o charakterze rybiej łuski. Najpóźniej ujawnia się u osób przed końcem drugiej dekady życia. Efektem postępującej neuropatii jest zanik i niedowład dystalnych mięśni kończyn dolnych. Niedowład z czasem szerzy się również na kończyny górne. Neuropatia ma nie tylko charakter ruchowy, obejmuje również neurony czuciowe, powodując np. ból w kończynach.

W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić wysokie stężenie kwasu fitanowego. Jeśli chodzi o neuropatię czuciową i ruchową, wykonuje się badanie przewodnictwa we włóknach ruchowych i czuciowych, pozwalające potwierdzić uogólnioną neuropatię czuciowo-ruchową i cechy demielinizacji układu nerwowego.

Neuropatia obwodowa w przebiegu choroby Refsuma

Nerwy obwodowe składają się z różnych włókien, które odpowiadają m.in. za przewodzenie bodźców ruchowych bądź czuciowych. Neuropatie polegają na upośledzeniu przewodzenia tych bodźców. W zależności od przyczyny i przebiegu uszkodzenia nerwów obwodowych, w różnym stopniu zajęte są poszczególne włókna. W chorobie Refsuma również może być zmienny stopień zajęcia włókien ruchowych względem czuciowych. Neuropatia czuciowa objawia się zaburzeniami czucia, drętwieniem, uczuciem cierpnięcia, mrowienia, nadwrażliwości czy bólu. Neuropatia ruchowa objawia się niedowładami, niezgrabnością ruchową, skurczami mięśni, a także zaburzeniami chodu. Rzadziej w przebiegu neuropatii mogą ulegać uszkodzeniu również włókna autonomiczne, co objawia się zaburzeniami rytmu serca, upośledzeniem funkcji fizjologicznych, takich jak oddawanie moczu, defekacja, potliwość czy czynności seksualne.

Leczenie choroby Refsuma

Leczenie neuropatii ruchowej, czuciowej, zmian skórnych w postaci rybiej łuski i innych objawów choroby Refsuma wymaga eliminacji prekursorów kwasu fitanowego z diety. Należą tu produkty bogate w fitole, czyli m.in. rybi tłuszcz, produkty mleczne, a także tłuszcze zwierzęce. Konieczna jest również odpowiednia rehabilitacja neuropatii. Fizjoterapia neuropatii obejmuje zabiegi w formie masaży, ćwiczeń z użyciem poduszek sensomotorycznych, ćwiczeń wzmacniających i neuromobilizujących. Chorzy z rozpoznaną neuropatią nie powinni nosić uciskowych skarpet czy obuwia, a także muszą zdawać sobie sprawę z podatności na wiele innych czynników uszkadzających, na które ich organizm nie zareaguje ostrzegawczo, w wyniku czego dojdzie do różnego rodzaju uszkodzeń.

Inne przyczyny neuropatii obwodowych

Choroba Refsuma jest rzadką przyczyną neuropatii obwodowej. Częściej zdarza się, że neuropatie obwodowe o charakterze czuciowym czy ruchowym wywołane są chorobami układowymi, jak:

• cukrzyca,

• alkoholizm,

• choroby autoimmunologiczne,

• niedożywienie,

• choroby endokrynologiczne,

• nowotwory,

• zapalenia.

Ponadto neuropatia obwodowa może być wywołana przez toksyny i leki.