Zatrucie chlorem może powodować zmiany skórne, poparzenia, poważne zaburzenia oddychania z obrzękiem płuc włącznie, a w ciężkich przypadkach prowadzi do śmierci. Leczenie obejmuje izolację od źródła chloru oraz działanie objawowe, gdyż dotychczas nie znaleziono skutecznej odtrutki.
Czy chlor jest szkodliwy?
Chlor jest gazem, który nie występuje w naturalnym środowisku człowieka. Często jest jednak wykorzystywany w przemyśle chemicznym oraz jako środek dezynfekujący. Pewne jego ilości wydzielają się przy stosowaniu różnych preparatów czyszczących – dzięki temu uzyskuje się efekt bakteriobójczy. Chloru używa się – obecnie rzadziej niż kiedyś – na basenach i w wodociągach celem dezynfekcji wody i obniżania zagrożenia epidemiologicznego. Gaz ten ma również zdolność odbarwiania różnych materiałów. Z tego powodu stosowany jest w niektórych środkach chemicznych jako wybielacz.
Silne działanie na komórki żywe czy wchodzenie w intensywne reakcje z różnymi substancjami to właściwości, które sprawiają, że chlor wykazuje znaczną toksyczność w kontakcie z organizmem ludzkim. Dotyczy to zarówno ekspozycji powłok ciała (skóry, spojówek, innych błon śluzowych), jak i wziewnego uszkodzenia dróg oddechowych czy też błon śluzowych układu pokarmowego po spożyciu (celowym, zmierzającym do samookaleczenia lub przypadkowym) preparatów uwalniających chlor.
Toksyczne działanie chloru spowodowało, że w czasie pierwszej wojny światowej (i później w niektórych pozaeuropejskich lokalnych konfliktach) wykorzystywano go jako gaz bojowy. Takie użycie jest oczywiście obecnie zakazane przez konwencje międzynarodowe.
Zatrucie oparami chloru
Opary chloru są szkodliwe zarówno dla powłok ciała, jak i układu oddechowego. Gaz ten jest cięższy od powietrza i zbiera się w pobliżu podłoża. Na jego działanie narażone są więc w większym stopniu małe dzieci, osoby o niskim wzroście czy pracownicy wykonujący czynności w pochyleniu albo na kolanach (np. szorujący podłogę środkami chemicznymi zawierającymi chlor).
Objawy zatrucia oparami chloru obejmują:
- podrażnienie i zaczerwienienie skóry,
- przekrwienie i obrzęk błon śluzowych,
- miejscowe oparzenia,
- świąd lub ból,
- duszność, kaszel, chrypkę, inne objawy podrażnienia dróg oddechowych,
- nudności, wymioty, bóle głowy.
W dużych stężeniach chlor ma działanie parzące, może wywoływać zaburzenia świadomości oraz powodować obrzęk płuc. Jest to ciężki, zagrażający życiu stan, w którym do pęcherzyków płucnych z naczyń (uszkodzonych wskutek toksycznego działania chloru) przedostaje się płyn. Wypełniając przestrzeń przeznaczoną dla powietrza, zmniejsza on drastycznie powierzchnię wymiany gazowej i prowadzic do niedotlenienia. Chory z obrzękiem płuc ma silną duszność (pogłębiającą się w pozycji leżącej), intensywny, mokry kaszel z odkrztuszaniem krwistej, pienistej wydzieliny. Pogarszający się stan prowadzi do wstrząsu, zaburzeń krążenia i świadomości, a w konsekwencji również do śmierci.
Poparzenie chlorem
Poparzenie chlorem to efekt działania wysokich stężeń tego gazu. Zmiany mogą dotyczyć skóry, rogówki oka i spojówek, błon śluzowych układu pokarmowego czy oddechowego. Efektem jest obrzęk i przekrwienie, powstawanie nadżerek lub owrzodzeń, wybroczyn, krwawień podśluzówkowych lub śródskórnych.
Jak zbudowany jest układ pokarmowy? Dowiesz się tego z filmu:
Zatrucie chlorem na basenie
Zatrucie chlorem na basenie nie ma zwykle charakteru gwałtownego, chyba że osoba poszkodowana ma kontakt z chlorem w stężonej postaci (przed wymieszaniem z wodą) albo że wskutek błędu ludzkiego lub usterki technicznej do basenu przedostanie się nadmierna dawka środka dezynfekcyjnego. Wśród objawów zatrucia na basenie dominują podrażnienia skóry, przekrwienie spojówek, nudności (czasem też wymioty), przejściowa chrypka czy kaszel. Możliwość zatrucia chlorem w warunkach basenu jest coraz mniejsza, gdyż większość nowoczesnych ośrodków dokonuje uzdatniania i dezynfekcji wody za pomocą ozonu (aktywnej trójatomowej cząsteczki tlenu) oraz promieniowania ultrafioletowego. Identycznie sytuacja wygląda w wodociągach – coraz mniej jest instalacji miejskich z wodą chlorowaną.
Leczenie zatrucia chlorem
Leczenie zatrucia chlorem wymaga przede wszystkim usunięcia chorego ze strefy ekspozycji na substancję toksyczną. W przypadku jej dużych stężeń podstawową zasadą jest bezpieczeństwo ratowników. By skutecznie udzielić pomocy, niezbędne jest stosowanie właściwych środków ochrony dróg oddechowych z butlą tlenową – użycie masek z filtrami nie przynosi w tym wypadku efektów.
Na chlor nie ma skutecznej odtrutki, dlatego leczenie polega głównie na terapii objawowej – likwidowaniu niekorzystnych zmian i zapobieganiu ewentualnym powikłaniom.
Bibliografia:
1. Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: PWN, 2002.