Początki zastosowania brachyterapii w praktyce klinicznej wiążą się z odkryciem promieniotwórczego radu przez Marię Skłodowską-Curie i jej męża Pierre’a Curie oraz uzyskaniem przez nich pierwszych próbek tego pierwiastka. Podarowany Polakom w 1932 roku jeden gram radu miał nie tylko olbrzymią wartość materialną, ale przede wszystkim stanowił zapas pozwalający na kilkuletnie leczenie chorych z nowotworami w nowo otwartym Instytucie Radowym w Warszawie.

Na czym polega brachyterapia?

Brachyterapia to jedna z metod radioterapii, która służy przede wszystkim do leczenia chorób rozrostowych. Największą ich grupę stanowią nowotwory złośliwe, ale promieniowanie wysokoenergetyczne ma również zastosowanie w leczeniu:

• zmian łagodnych, których obecność powoduje uciążliwe objawy kliniczne, a niekorzystna lokalizacja uniemożliwia ich usunięcie,
• niektórych chorób skóry (np. tocznia rumieniowatego, łuszczycy),
• bliznowców (zmian powstających na skutek nadmiernego rozrostu tkanki łącznej w trakcie powstawania blizny).

Zastosowanie klasycznych technik radioterapii (gdy źródło promieniowania znajduje się poza organizmem, a do tkanek dociera ich odpowiednio ukształtowana wiązka) zmusza do zwiększania dawki promieniowania, które jest szkodliwe również dla zdrowych tkanek i powoduje liczne powikłania.

Brachyterapia to metoda polegająca na dostarczeniu źródła promieniowania (preparatu odpowiedniego pierwiastka) wprost do zmiany chorobowej (najczęściej guza) albo w jej bezpośrednie sąsiedztwo. Eliminuje to konieczność naświetlania skóry i tkanek otaczających guz pełną dawką terapeutyczną i w wielu wypadkach pozwala na zmniejszenie zarówno ilości, jak i natężenia powikłań.

Zastosowania brachyterapii

Brachyterapia stosowana jest w leczeniu chorób skóry oraz różnych narządów wewnętrznych. W niektórych przypadkach, szczególnie wtedy, kiedy zmiany chorobowej nie można usunąć, może być główną metodą leczenia. W innych jest wykorzystywana do zmniejszenia masy guza przed operacją jego usunięcia albo do zniszczenia resztek tkanki nowotworowej po zabiegu chirurgicznym. Jest też stosowana w leczeniu paliatywnym. Głównymi celami zastosowania brachyterapii są: spowolnienie rozwoju guza, zapewnienie choremu możliwie długiego przeżycia i utrzymania zdolności do samoobsługi, poprawienie komfortu życia, zmniejszenie bólu i innych objawów towarzyszących postępującej chorobie nowotworowej.

Lokalizacje, w których brachyterapia może być wykorzystywana, to przede wszystkim:

• skóra,
• prostata,
• głowa i szyja (w tym oko i jama ustna),
• przełyk,
• gruczoł piersiowy,
• płuca.

Dodatkową dziedzinę stanowi brachyterapia ginekologiczna, gdyż miejscowe działanie energii promienistej wykorzystuje się relatywnie często w raku jajnika czy, dopochwowo, w raku szyjki macicy.

Dlaczego na skórze tworzą się znamiona? Odpowiedź znajdziesz w filmie:

Metody brachyterapii

W zależności od stanu chorego, wrażliwości komórek nowotworowych na promieniowanie, masy i lokalizacji guza określa się najlepszy schemat leczniczy dla danego chorego. Brachyterapia może obejmować bardzo krótką ekspozycję na źródło promieniowania o dużej intensywności (brachyterapia HDR), kilkugodzinne lub całodobowe naświetlanie przez źródło o średniej energii (LDR) czy terapię pulsacyjną, gdy izotop promieniotwórczy wprowadza się do ciała kilku- czy kilkunastokrotnie w określonych odstępach czasu (PDR). W niektórych przypadkach metodą z wyboru jest umieszczenie słabego radioaktywnego materiału w okolicy zmiany chorobowej na stałe (ULDR, Ultra LDR).

Skutki uboczne brachyterapii

Brachyterapia to technika, która za pomocą promieniowania niszczy tkanki chorobowe. Jego dawka i czasy ekspozycji są starannie dobierane, gdyż ma ono wpływ również na tkanki zdrowe. Może powodować ich obrzęk, oparzenia, zmiany martwicze, krwawienia, niedokrwistość – podobne do tych obserwowanych w chorobie popromiennej. Jeśli miejscowe powikłania i – przede wszystkim – proces chorobowy udaje się opanować, należy liczyć się z odległymi skutkami mutacji genowych wywołanych przez radiację. Mogą pojawić się po wielu latach pod postacią nowotworów narządów, które uległy niezamierzonemu napromienieniu.

Czy brachyterapia boli?

Sam proces naświetlania nie jest bolesny. Jednak do zastosowania brachyterapii niezbędne jest czasem wytworzenie kanału, którym preparat radioaktywny zostanie wprowadzony w okolicę guza. Może to wymagać interwencji chirurgicznej, wprowadzenia np. do opłucnej czy otrzewnej specjalnych plastikowych rurek, przez które będzie podana i usunięta kapsuła z czynnikiem leczniczym. Brachyterapia wymaga odpowiedniego przygotowania technicznego, gdyż manipulacja materiałem radioaktywnym jest w miarę możliwości automatyzowana ze względu na bezpieczeństwo personelu medycznego. Wszystkie te zabiegi mogą być przyczyną dolegliwości, które chorzy zwykle szybko akceptują w związku z podstawowym celem, jaki ma przynieść leczenie.

Bibliografia:

1. R. Kordek i inni, Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Gdańsk 2013.
2. D.D. Chamberlain i inni, Kompendium radioterapii onkologicznej, Wrocław 2018.