Adenowirus to drobnoustrój należący do rodzaju wirusów mastadenovirus. Rodzaj ten charakteryzuje się dużą opornością na działanie większości czynników środowiskowych. Istnieje wiele serotypów wirusa, jednak tylko część z nich jest groźna dla człowieka. W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że niektóre serotypy wykazują onkogenne działanie u części gryzoni, dotychczas nie udowodniono jednak takiej zależności u człowieka. Adenowirus zbudowany jest z dwuniciowego DNA. Aktualnie trwają badania nad wykorzystaniem adenowirusa jako DNA wektora w terapii genowej.

Adenowirus u dorosłych czy u dzieci?

Najczęściej do zakażenia dochodzi już w pierwszych latach życia. Większość dorosłych ma swoiste przeciwciała przeciwko określonym serotypom adenowirusa. Świadczy to o trwałej pamięci immunologicznej wobec tego patogenu i przechorowaniu infekcji w dzieciństwie. U dzieci najczęściej dochodzi do zakażenia układu oddechowego. W okresie jesienno-zimowym średnio 5% zakażeń górnych dróg oddechowych u najmłodszych pacjentów wywołane jest właśnie adenowirusem.

Jak może dojść do zakażenia adenowirusem?

Adenowirus atakuje układ oddechowy, pokarmowy, a także wzrok. Wirus ten jest szczególnie niebezpieczny u osób z upośledzoną odpornością, w tym u noworodków i małych dzieci. Zakazić się można drogą kropelkową oraz fekalno-oralną od drugiego człowieka, który jest głównym rezerwuarem tego wirusa. Wrota zakażenia to błony śluzowe układu oddechowego i przewodu pokarmowego, a także spojówka oka.

Ryzyko zakażenia wzrasta w dużych skupiskach ludzi, jak przedszkola, żłobki czy szpitale. Zapalenie spojówek i rogówki rozwija się często po kontakcie np. z ręcznikiem chorego. Ponadto szczególnie narażone na zapalenie spojówek są osoby korzystające z kompleksów basenowych i używające szkieł kontaktowych. Przechorowanie pozostawia trwałą odporność na dany serotyp wirusa, ale nie na inne.

Adenowirus – objawy

Okres wylęgania adenowirusa wynosi od 2 do 14 dni. Przebieg zakażenia jest łagodny. Objawy zależą od narządu bądź układu, który został zaatakowany. Często obserwuje się zmiany skórne w postaci wysypki.

Przykładowe zespoły kliniczne wywołane przez adenowirusy:

1. Zakażenie układu oddechowego u dorosłych i dzieci – jest to najczęstsza postać zakażenia adenowirusem. Głównie objawia się ostrym zapaleniem górnych dróg oddechowych, zapaleniem gardła, nieżytem nosa, gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych. Często infekcji towarzyszy zapalenie spojówek jednostronne lub obustronne. Ten typ wirusa bardzo często obejmuje skupiska dzieci, przede wszystkim łatwo rozprzestrzenia się w kompleksach wodnych. Objawy choroby pojawiają się po około tygodniu od zakażenia i utrzymują się mniej więcej 5 dni, następnie ustępują bez powikłań. Istnieje jedynie ryzyko wdania się do spojówki oka dodatkowej infekcji bakteryjnej. Niemowlęta i nieco starsze dzieci mogą prezentować objawy zapalenia płuc i zapalenia oskrzeli – adenowirus ma u nich powinowactwo raczej do dolnych dróg oddechowych. U dorosłych zakażenie adenowirusem ma cięższy przebieg. Najczęściej drobnoustrój atakuje w dużych skupiskach, jak np. koszary wojskowe. Objawia się nieżytem nosa, kaszlem, zapaleniem oskrzeli i płuc, powiększeniem węzłów chłonnych, jednak przebieg choroby jest bardziej zaostrzony, z gorączką, dreszczami i objawami grypopodobnymi, jak ogólne osłabienie i bóle mięśni.
   
2. Zapalenie spojówki – objawy również pojawiają się po około tygodniu od zakażenia. Zdecydowanie bardziej narażone są osoby używające soczewek kontaktowych, dodatkowo korzystające z kompleksów basenowych. Adenowirus bardzo łatwo przenosi się również na ręcznikach. Najczęściej stan zapalny obejmuje jedno oko, a wraz z postępem zakażenia przechodzi też na drugie. Niekiedy pojawia się gorączka i powiększają się węzły chłonne, jednak główne objawy związane są z zapaleniem samego narządu wzroku. Występuje obrzęk powiek, nadmierne łzawienie, światłowstręt, a także ból gałki ocznej.
   
3. Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy – adenowirus stanowi około 10% przypadków ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci. Objawy są typowe dla zatrucia pokarmowego: wymioty, nudności, ból brzucha, biegunka. Zdarza się, że nieżyt żołądkowo-jelitowy współistnieje z zapalenie dróg oddechowych. Serotypy odpowiedzialne za ten typ objawów mogą bytować w organizmie człowieka, czyniąc go bezobjawowym nosicielem.
   
4. Krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego – choroba występująca częściej u dzieci niż u dorosłych. Występują objawy zapalenia pęcherza, czyli m.in. ból podbrzusza, parcie na mocz, dodatkowo pojawia się krwiomocz (obecność krwi w moczu), jednak badania nie wykazują obecności bakterii w moczu, nie ma też gorączki, funkcja nerek nie jest upośledzona.
   
5. Zapalenie opon mózgowych i mózgu.
   
6. Zapalenie mięśnia sercowego.
   
7. Zapalenie wątroby.
   
8. Zapalenie nerek.
   

Ostatnie cztery schorzenia występują u osób z upośledzoną odpornością i należą do rzadkości.

Leczenie adenowirusów

Najczęściej diagnoza stawiana jest na podstawie objawów klinicznych. Nie ma leków skutecznych w leczeniu zakażeń adenowirusami. Podobnie jak w przypadku np. grypy, leczenie ma charakter objawowy. Infekcje ustępują często samoistnie, jedynie zapalenie spojówek powinno podlegać kontroli okulistycznej. Nie ma metod pozwalających na uniknięcie zakażeń adenowirusami, jednak – jak w przypadku każdej infekcji – podstawę profilaktyki stanowi odpowiednia higiena osobista.