Nie igraj z kleszczem. Wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu

Nadeszło lato, a wraz z nim wyjazdy i spędzanie wolnego czasu na łonie przyrody. Aby jednak te chwile upłynęły nam spokojnie i bez komplikacji, warto zabezpieczyć się nie tylko w wysoki filtr kremu przeciwsłonecznego, ale przede wszystkim zadbać o ochronę przed groźną chorobą, czyli kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM). Pamiętajmy! Konsekwencje, które niesie za sobą ukłucie kleszcza mogą być niebezpieczne dla naszego zdrowia, dlatego jeszcze przed wyjazdem warto podjąć odpowiednie kroki i zaszczepić się!

Kto jest najbardziej narażony na kleszczowe zapalenie mózgu?

W wakacje to czas kiedy spędzamy najwięcej czasu w plenerze, jak zauważa lekarz dr hab.n. med. Ernest Kuchar (Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym, Warszawski Uniwersytet Medyczny) - „Wakacyjne wyjazdy wiążą się ze spędzaniem czasu na terenach otwartych, kontaktami z przyrodą, spacerami czy biwakowaniem. Wszystkie te przyjemne i zdrowe turystyczne aktywności są prowadzone na terenach, gdzie mogą występować kleszcze. Przypomnę, że kleszcze występują zwykle pod blaszkami liści: larwy pod źdźbłami traw, nimfy, nieco większe postacie rozwojowe kleszczy - pod liśćmi krzaków, a dorosłe postacie kleszczy pod liśćmi drzew. Wydalany przez ludzi, zwłaszcza wypoczywających aktywnie, dwutlenek węgla oraz pot działają na te pajęczaki jak wabiki prowokujące do ataku i ukłucia”.

W grupie ryzyka są przede wszystkim dzieci, które są wyjątkowo aktywne podczas wakacji. „Po pierwsze dzieci spędzają znacznie więcej czasu na otwartym terenie np. na skwerach parkach czy na łąkach. Po drugie, dzieci zachowują się w odmienny, znacznie bardziej beztroski sposób niż „stateczni” dorośli, np. siadają lub kładą się bezpośrednio na trawie, wchodzą na drzewa, bawią się w chowanego w krzakach, co naraża je na istotnie zwiększone ryzyko ukłucia przez kleszcze. Po trzecie, dzieci nie zdają sobie sprawy z zagrożenia i mogą zbagatelizować ukłucie przez kleszcza lub nawet zataić je przed rodzicami z obawy przed konsekwencjami np. wizytą u lekarza – zaznacza dr hab.n. med. Ernest Kuchar.

Kleszczowe zapalenie mózgu – skuteczna profilaktyka!

Istnieje skuteczny sposób na zabezpieczenie się przed KZM. Szczepienie ochronne jest właściwie w 100 proc. skuteczne. Składa się z trzech dawek, jednak już po przyjęciu dwóch jesteśmy realnie zabezpieczeni. Co ważne - istnieje możliwość wykonania przyspieszonego schematu podania szczepionki, w ciągu jednego miesiąca!

Trzecią dawkę szczepionki można wykonać już po kilku miesiącach i tym samym zapewnić sobie odporność na KZM na kilka lat. Pełne trójfazowe szczepienie zabezpiecza przed KZM na ok. 3-5 lat. Po tym czasie należy podać tzw. dawkę przypominającą.

KZM - kleszczowe zapalenie mózgu, choć występuje rzadziej, z medycznego punktu widzenia może być groźniejsze, niż np. borelioza.

Kleszcze budzą się do życia, kiedy temperatura powietrza wzrasta – zwykle wystarczy kilka ciepłych dni, by wygłodniałe pajęczaki rozpoczęły żerowanie. Spotkać je możemy dosłownie wszędzie - w lasach, w miejskich parkach, na skwerach, a nawet w wilgotnej piwnicy. Najczęściej człowieka atakuje kleszcz pospolity, który występuje w miejscach o dużej wilgotności, najczęściej w lasach, parkach, na terenach zielonych w miastach i w ogrodach działkowych. Innym rodzajem kleszcza jest kleszcz łąkowy, który preferuje zwierzęta. Człowieka atakuje tylko wtedy, gdy jest głodny. Istnieją także tzw. obrzeżki gołębie, których głównym źródłem pożywienia się ptaki, w związku z czym spotkać możemy je wszędzie tam, gdzie przebywają ptaki – w kurnikach, gołębnikach, na strychach czy na poddaszach. W przypadku braku naturalnych żywicieli głodne pajęczaki atakują ludzi. Ich cechą charakterystyczną jest to, że żerują całymi grupami, zwykle w nocy. Ukłucia tych kleszczy są bardzo bolesne, swędzące i długo się goją. Zmiany skórne mogą się utrzymywać nawet do 1,5 roku.

W Polsce nawet co 6. kleszcz jest nosicielem groźnego wirusa, wywołującego kleszczowe zapalenie mózgu, chorobę, na którą nie ma skutecznego lekarstwa. Jednak to nie jedyne, co może nam grozić po ukłuciu przez pajęczaka. Powszechne są także zachorowania na boreliozę.

Ukłucie przez kleszcza jest bardzo groźne – mikroorganizmy przenoszone przez te pasożyty uwalniają silne toksyny, które mogą porazić układ nerwowy człowieka. Najczęściej występujące choroby odkleszczowe to borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. W Polsce świadomość zagrożenia KZM jest nadal bardzo niska. O ile coraz więcej osób zdaje sobie sprawę z zagrożenia jakim jest borelioza, o tyle nadal zbyt mało wiemy na temat KZM. Nie ma także skutecznego lekarstwa, leczone są jedynie objawy, jakie daje KZM. Jedyną skuteczną metodą na wyeliminowanie zagrożenia, jakim jest kleszczowe zapalenie mózgu, jest szczepienie ochronne.

Źródło: Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie igraj z kleszczem - wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem wspierającym jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.

Wirus RNA (odpowiedzialny za KZM), należący do tego samego rodzaju wirusów co np. wirus Zika, czyli do Flawiwirusów, znajduje się w gruczołach ślinowych kleszczy, a zatem do zakażenia może dojść zaraz po wkłuciu pajęczaka. Nie ma znaczenia ile czasu kleszcz spędzi w naszym ciele. Wirus KZM może przedostać się do ośrodkowego układu nerwowego i spowodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, co w skrajnych przypadkach może zakończyć się śmiercią pacjenta! Jedyną skuteczną metodą, by ustrzec się kleszczowego zapalenia mózgu jest szczepienie ochronne.

Źródło: Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie igraj z kleszczem - wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem wspierającym jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.

Kleszczowe zapalenie mózgu jest bardzo ciężkim schorzeniem układu nerwowego. Do zakażenia dochodzi poprzez wkłucie się zakażonego pasożyta w ciało człowieka. Nie ma znaczenia, czy kleszcza usuniemy od razu, czy po jakimś czasie. Wirus przenika do krwi zaraz po naruszeniu skóry przez pajęczaka.

Pierwsze objawy choroby pojawiają się średnio po ośmiu dniach od wkłucia (okres inkubacji trwa od czterech do dwudziestu ośmiu dni), a zakażenie przebiega w dwóch fazach. W pierwszej z nich wirus znajduje się we krwi, zaś w drugiej przenika do ośrodkowego układu nerwowego. W pierwszej fazie choroby pojawiają się objawy grypopodobne, które u 30-50 proc. pacjentów ustępują samoistnie i na tym choroba się kończy. Jednak w pozostałych przypadkach wirus atakuje ośrodkowy układ nerwowy i tutaj objawy są bardzo poważne – gorączka sięgająca 40 stopni, objawy oponowe, nudności, wymioty, bardzo silne bóle głowy. Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, zmniejszających ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Dysponujemy jedynie leczeniem objawowym.

Powikłaniami po kleszczowym zapaleniu mózgu mogą być trwałe niedowłady i objawy neurologiczne. Obecnie nie ma skutecznych leków przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Jedynym skutecznym sposobem, które zapobiegaz zakażeniu wirusem KZM jest szczepienie uodparniające.

W odpowiedzi na ten narastający problem zdrowotny z inicjatywy organizacji pacjentów, ośrodków naukowych a także instytucji zajmujących się zdrowiem publicznym podpisano deklarację powołania Ogólnopolskiego Dnia Świadomości KZM (Kleszczowego Zapalenia Mózgu), który obchodzony będzie każdego roku 30 marca, w miesiącu, kiedy kleszcze zaczynają żerować, czyli od marca do listopada

Źródło: Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie igraj z kleszczem - wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem wspierającym jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.

Aby uchronić się przed zakażeniem kleszczowym zapaleniem mózgu należy przede wszystkim unikać ukłucia kleszcza. W tym celu należy zadbać o odpowiednie repelenty, czyli środki odstraszające. Składają się one ze związków chemicznych lub z substancji pozyskanych ze źródeł naturalnych i organizmów żywych. Jednym z najbardziej skutecznych związków chemicznych o szerokim spektrum działania jest DEET (nie wolno ich stosować u dzieci), który odstrasza kleszcze, komary oraz inne owady kłujące. Repelenty są jednak niewskazane u niemowląt do 2. miesiąca życia. Repelenty są powszechnie dostępne w postaci kremów, olejków, aerozoli, płynów, lepów, a także siatek.

Warto także zadbać o odpowiednią odzież ochronną. Typowe miejsca ukłuć to: głowa – przede wszystkim na linii włosów i karku, uszy, miejsca zgięcia głównych stawów w kończynach górnych i dolnych. Dzięki znieczulającemu działaniu śliny kleszcza, ukłucie najczęściej pozostaje niezauważone, a sam proces wysysania krwi może trwać nawet kilka dni! Dlatego wybierając się na spacer, należy zadbać, aby te miejsca były zakryte. To znacznie utrudni pajęczakowi dostęp do ciała.

Źródło: Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie igraj z kleszczem - wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem wspierającym jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.

Kleszczowe zapalenie mózgu przebiega w dwóch fazach. U około 30 proc. pacjentów nie występują żadne objawy kliniczne po ukłuciu przez zakażonego kleszcza. U około 30-50 % osób występuje tylko pierwsza faza KZM. Po 4 do 28 dni od ukłucia przez zakażonego kleszcza (tzw. okres wylęgania) obserwujemy objawy grypopodobne: gorączka, nudności, wymioty oraz ból głowy. Trwa to zwykle około czterech do ośmiu dni. U około 30-50 proc. pacjentów choroba kończy się na tej fazie.

W drugiej fazie choroby, tzw. neurologicznej kiedy wirus przedostaje się do ośrodkowego układu nerwowego. Pojawia się gorączka sięgająca 40˚C, silne bóle głowy, nudności, wymioty, objawy oponowe oraz bóle mięśni i stawów.

Powikłaniami po kleszczowym zapaleniu mózgu mogą być trwałe niedowłady, objawy neurologiczne i uszkodzenia słuchu. Pacjenci borykają się również z problemami psychicznymi. W lżejszej formie pojawiają się objawy nerwicowe, depresje, meteopatie, nadmierna drażliwość oraz agresja wobec otoczenia. Pozostałością po KZM może być również ograniczona wydolność fizyczna, parkinsoidalne drżenie rąk, upośledzenie precyzyjnych ruchów rąk oraz charakteropatia.

KZM u dzieci na ogół ma łagodniejszy przebieg niż u ludzi dorosłych, ale może skutkować długotrwałymi powikłaniami neurologicznymi. Częściej pojawiają się objawy niespecyficzne, takie jak: podwyższona temperatura, ból głowy, zmęczenie i wyczerpanie. KZM może mieć ciężki przebieg pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Źródło: Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie igraj z kleszczem - wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem wspierającym jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.

Kleszcza najlepiej usunąć z ciała pęsetą. Należy chwycić go jak najbliżej skóry i pewnym, ale delikatnym ruchem wyciągnąć. W żadnym razie nie wolno go „drażnić”, czyli: szczypać palcami, smarować tłuszczem czy alkoholem. Takie działania sprawią, że pajęczak wypluwa ślinę i zawartość układu pokarmowego, a więc zwiększamy ryzyko, że do naszej krwi przedostaną się groźne wirusy i bakterie.

Po wyjęciu kleszcza należy go skutecznie zabić - nie robimy tego gołymi pacami! Ranę po żerowaniu kleszcza należy zdezynfekować środkiem do tego przeznaczonym.

WAŻNE! Miejsce ukłucia należy obserwować przez najbliższe tygodnie. Jeśli wokół rany pojawi się rumień, obrzęk, wysypka lub wystąpią objawy grypowe należy niezwłocznie udać się do lekarza, gdyż może to świadczyć o rozwijającej się chorobie. 

Źródło: Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie igraj z kleszczem - wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem wspierającym jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.

Z najnowszego badania „Co Polacy wiedzą o kleszczach i KZM”, zrealizowanego w ramach kampanii „Nie igraj z kleszczem. Wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu” wynika, że główną przyczyną obaw są choroby odkleszczowe, w szczególności borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM).

Większość (78 proc.) biorących udział w badaniu osób obawia się kleszczy. Co 4. badany boi się kleszczy do tego stopnia, że rezygnuje z tego powodu z aktywności na świeżym powietrzu. Wyniki badania bardzo wyraźnie wskazują na to, że główną przyczyną strachu przed kleszczami jest ryzyko zarażenia chorobami odkleszczowymi – tę przyczynę wskazało 94 proc. badanych Polaków. Zdecydowanie rzadziej badani wskazywali na strach przed ukłuciem (8 proc.) oraz obrzydzenie/fobia związana z kleszczami (7 proc.) jako przyczyny lęku przed nimi.

Tylko co 10. uczestnik badania uznał, że ma bardzo dobrą wiedzę na temat chorób przenoszonych przez kleszcze, a co 2. twierdzi, że jej/jego wiedza na ten temat jest dobra. Pomimo relatywnie wysokiej wiedzy ankietowanych, tylko co czwarta osoba (29 proc.) zadeklarowała, że bardzo dobrze wie (teoretycznie i praktycznie), jak pozbyć się kleszcza w przypadku ukłucia. 2/3 badanych stwierdziło, że ma na ten temat tylko wiedzę teoretyczną, a 7 proc. w ogóle takiej wiedzy nie ma.

Co wiemy o chorobach przenoszonych przez kleszcze? Najczęściej wskazywanymi przez badanych chorobami przenoszonymi przez kleszcze są borelioza (87 proc.) oraz kleszczowe zapalenie mózgu (53 proc.). Osoby, które słyszały o KZM wśród najczęstszych objawów wymieniały gorączkę, silny ból głowy, wymioty, bóle mięśni. W tej grupie osób większość (71 proc.) wie, że przed chorobą można się uchronić dzięki szczepieniu ochronnemu. Co 3. uczestnik badania w ogóle nie słyszała o KZM, a duża grupa osób ma nieprawidłowe przekonania na temat tej choroby (m.in. co 3. osoba (32 proc.) błędnie twierdzi, że można się przed nią uchronić stosując antybiotykoterapię, a co 8. uważa, że nie ma żadnego sposobu na to, żeby uchronić się przed KZM).

Ponad połowa (60 proc.) badanych wskazała, że w przeszłości ukłuta przez kleszcza została osoba z bliskiego otoczenia, u co 2. dotyczyło to jej psa lub kota, a więcej niż 4 na 10 osób (42 proc.) sama została pokłuta przez kleszcza. Ponad połowa badanych samodzielnie usuwała je ze swojego ciała, a tylko 3 na 10 korzystało w takiej sytuacji z fachowej pomocy lekarza i/lub pielęgniarki.

Niemal 2/3 badanych deklaruje, że zawsze po powrocie z lasu dokładnie sprawdza, czy nie zostali ukłuci przez kleszcza. Ponad połowa (54 proc.) chroniąc się przed ukłuciem wybiera ubrania, które zakrywają całe ciało i niemalże taka sama liczba badanych (53 proc.) używa preparatów odstraszających kleszcze. Co 6. badany deklaruje jednak, że w obawie przed ukłuciem kleszcza rezygnuje z aktywności w lasach lub parkach. Pomimo wzrastającej wiedzy na temat chorób odkleszczowych i strachu przed nimi nadal bardzo mało osób stosuje profilaktykę w postaci szczepień ochronnych przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Taką profilaktykę deklaruje tyko 8 proc. biorących udział w badaniu.

Źródło: Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie igraj z kleszczem - wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem wspierającym jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.