Zespół pustego siodła tureckiego jest schorzeniem polegającym na wpukleniu się przestrzeni podpajęczynówkowej w obręb siodła tureckiego. Najczęściej przebiega bezobjawowo i jest rozpoznawany przypadkowo w badaniach obrazowych ośrodkowego układu nerwowego. Siodło tureckie jest kostną strukturą wewnątrz czaszki, znajdującą się blisko skrzyżowania nerwów wzrokowych i stanowiącą swego rodzaju „siodło” dla przysadki mózgowej.

Zespół pustego siodła tureckiego – co to jest?

Po raz pierwszy termin zespołu pustego siodła został wprowadzony w połowie XX w. Z czasem, wraz z rozpowszechnieniem się badań obrazowych, jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, jego rozpoznanie stało się częstsze. Zespół pustego siodła to wpuklenie się przestrzeni podpajęczynówkowej w obręb siodła tureckiego. Skutkiem tego jest jego powiększenie, przebudowa, a także przesunięcie przysadki mózgowej. Należy więc zwrócić uwagę, że termin „puste siodło” nie powinno się rozumieć dosłownie. Struktura siodła nie robi się pusta, tylko wypełnia ją pajęczynówka z płynem mózgowo-rdzeniowym.

Siodło więc jest puste tylko pod względem braku w nim przysadki mózgowej, która jest przesunięta. W wielu źródłach można spotkać się z równoznacznym terminem śródsiodłowa przepuklina pajęczynówki. Często zespół pustego siodła nie powoduje wyraźnych objawów klinicznych i jest rozpoznawany przypadkowo, np. podczas diagnostyki niespecyficznych objawów okulistycznych. Pełnoobjawowa choroba wywołuje zaburzenia hormonalne, ponieważ przysadka mózgowa jest wraz podwzgórzem strukturą nadzorującą pracę układu wydzielania wewnętrznego, czyli endokrynnego.

Przyczyny zespołu pustego siodła

Wykazano zależność pomiędzy występowaniem zespołu pustego siodła tureckiego a płcią żeńską i otyłością. Może być to związane z osłabianiem przepony siodła przy zmianach hormonalnych zachodzących w ciąży. Szczególnie dotyczy to ciąży mnogich. Otyłość i nadciśnienie również są stanami mogącymi sprzyjać temu schorzeniu ze względu na współistniejące, często wzmożone, ciśnienie śródczaszkowe. Do innych przyczyn zalicza się udar przysadki mózgowej, czyli zespół Sheehana, radioterapię, operację w obrębie przysadki mózgowej czy gruczolaki przysadki ulegające udarom. Zdarza się, że zespół pustego siodła tureckiego jest chorobą o charakterze pierwotnym, niemającą konkretnej przyczyny.

Objawy zespołu pustego siodła

Najczęściej zespół pustego siodła przebiega bezobjawowo bądź ma niespecyficzny przebieg. Głównie charakteryzuje się niedoczynnością przysadki mózgowej w stopniu częściowym lub całkowitym oraz hiperprolaktynemią, czyli nadmiernym wydzielaniem prolaktyny. Diagnoza jest stawiana dość późno, ponieważ najczęściej choroba rozwija się powoli i podstępnie. Jeśli już pojawiają się objawy, to są one niespecyficzne. Przy pierwotnym zespole pustego siodła zdarza się niedobór hormonu wzrostu. Kolejnym zaburzeniem jest nadmiar prolaktyny wydzielanej przez przysadkę, ponieważ zaburzony jest dopływ hamującej dopaminy z podwzgórza. Kolejne, rzadsze zaburzenia hormonalne, to niedobór hormonów płciowych, wtórna niedoczynność tarczycy czy wtórna niedoczynność kory nadnerczy. Objawami, które powinny skłonić lekarza do diagnostyki obrazowej, są nawracające bóle głowy o różnym nasileniu, a także zaburzenia widzenia w postaci ubytków pola widzenia.

Diagnostyka i leczenie zespołu pustego siodła

Podstawą rozpoznania są badania obrazowe, przede wszystkim rezonans magnetyczny, będący najlepszą metodą diagnostyczną w tej jednostce chorobowej. Rozpoznanie zespołu pustego siodła stawia się w sytuacji wypełnienia siodła płynem mózgowo-rdzeniowym w co najmniej 50%, a przysadka ma mniejszą grubość niż 2 mm.

Konieczna jest odpowiednia suplementacja hormonów, a czasami interwencja neurochirurgiczna. Szczególnie stosuje się nadtwardówkową metodę leczenia, która pozwala na zabieg przy niewielkim ryzyku urazu. Dno siodła rekonstruuje się za pomocą biowchłanialnych materiałów. Jeśli chory nie ma objawów klinicznych, podlega regularnym obserwacjom pod kątem zaburzeń hormonalnych, neurologicznych i okulistycznych.