Zespół jelita drażliwego jest jedną z najczęstszych chorób układu pokarmowego. Nie jest związaną z żadnymi zmianami organicznymi ani biochemicznymi w organizmie. Na wystąpienie objawów ma za to ogromny wpływ życie w stresie i ciągłym napięciu.

Cechy charakterystyczne zespołu jelita drażliwego to trwające minimum kilka miesięcy zaburzenia rytmu i konsystencji wypróżnień połączone z nasilającym się bólem brzucha. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego może być trudne, gdyż jego symptomy mogą być mylone z wieloma innymi chorobami. Prawidłowa diagnoza i prawidłowe leczenie wymaga przeprowadzenia szczegółowego wywiadu.

Zespół jelita drażliwego – przyczyny

Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są do końca wyjaśnione, ale czynnikami, które pośredniczą w występowaniu objawów są:

• silne napięcie emocjonalne, stres, zaburzenia odżywiania.

• zaburzenia funkcji motorycznej jelit – zaburzona perystaltyka jelit (zbyt silne lub zbyt słabe skurcze perystaltyczne),
• nadwrażliwość trzewna – zwiększone odczuwanie bólu płynącego z przewodu pokarmowego, przyczyną może być przebyta infekcja układu pokarmowego,
• zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej – przyczyną może być wydzielany podczas silnego stresu hormon kortykotropiny, który zaburza aktywność receptorów układu nerwowego jelit,

• przebyta biegunka infekcyjna.

Zobacz też: Choroby jelit - objawy i przyczyny

Zespół jelita drażliwego może wystąpić po operacji, przy nadużywaniu środków przeczyszczających, leków hormonalnych a także po antybiotykach zaburzających florę bakteryjną jelit. Ostatnie badania dowodzą, że problem ten pojawił się częściej u osób, u których w rodzinie występował zespół jelita drażliwego,

Jest to schorzenie dość częste – dotyczy nawet 25–30 proc. populacji. Mimo tak dużej skali problemu, zaledwie 7–8 proc osób zgłasza się po pomoc do specjalisty. Zdecydowanie częściej na zespół jelita drażliwego chorują kobiety niż mężczyźni. Okazuje się, że na zespół jelita drażliwego mogą też chorować dzieci. Szacuje się, że nawet niemal 9 proc. maluchów może zmagać się z tą przypadłością.

Zobacz, co to jest zespół jelita drażliwego i jak możesz zadbać o zdrowie jelit.

Co to jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego to najczęstsze schorzenie jelita cienkiego i grubego, objawiające się bólem brzucha i zaburzeniami rytmy wypróżnień. Przyczyny nie są znane. Rozpoznanie stawiane jest najczęściej drogą eliminacji innych chorób przewodu pokarmowego, a także poprzez sprawdzenie czy zmiany w diecie łagodzą objawy.

Zespół jelita drażliwego – objawy

Zespół jelita drażliwego może pojawiać się pod różnymi postaciami. Najbardziej charakterystyczne to:

• liczniejsze biegunki,
• liczniejsze zaparcia,
• postać mieszana (taka sama ilość biegunek i zaparć).

Przy postaci biegunkowej chory może wypróżniać się więcej niż trzy razy dziennie, przy czym są to stolce wodniste. Pojawia się też uczucie silnego i nagłego parcia. Przy zwiększonej ilości zaparć chory wypróżnia się rzadko (mniej niż 3 na dobę), stolce są twarde i grudkowate, a wydalanie wymaga wysiłku, czasem powoduje ból.

Najbardziej charakterystycznym objawem drażliwego jelita jest powtarzający się silny ból brzucha utrzymujący się przynajmniej przez trzy miesiące. Ból odczuwalny jest w podbrzuszu i w lewym dolnym odcinku jamy brzusznej i nasila się zwłaszcza po posiłku. Mogą pojawić się też biegunki, zaparcia, biegunki i zaparcia naprzemiennie, wzdęcia i uczucie niepełnego wypróżnienia.

Zespół jelita drażliwego - dieta

Wśród najczęściej spotykanych zasad diety przy zespole jelita drażliwego uznaje się eliminację produktów mlecznych. Niektórzy chorzy tolerują je w postaci sfermentowanej. Nie należy spożywać też warzyw strączkowych, czekolady, gruszek, jagód oraz porzeczki. Nie wolno pić napojów gazowanych, spożywać produktów wysokowęglowodanowych, które poprzez nasilenie procesów fermentacyjnych w jelitach indukują szereg nieprzyjemnych dolegliwości.

Chorzy nie mogą spożywać alkoholu, mocnych herbat, kaw, ani potraw pikantnych i mocno doprawionych. Dieta powinna być bogata w witaminy i sole mineralne. Należy spożywać 5–6 lekkostrawnych posiłków dziennie. W jadłospisie powinny się znaleźć potrawy typu budyń, kisiel, czyli produkty na bazie żelatyny. Chory powinien wyeliminować lub ograniczyć w diecie produkty bogate w błonnik, takie jak pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana i pęczak, a także orzechy, nasiona (np. słonecznik) i ciężkie potrawy, jak zupy na wywarach czy sosy.

Osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego powinny:

• jeść małe posiłki, do tego regularnie (posiłki nie powinny być spożywane w pośpiechy, każdy kęs musi być dokładanie pogryziony, rozmowy w czasie jedzenie nie są wskazane, posiłków nie powinno się popijać);
• zrezygnować lub przynajmniej ograniczyć jedzenie smażonych oraz tłustych potraw;
• dbać o to, aby żywność, z której przygotowywane są posiłki była świeża i dobrej jakości, a także właściwie przechowywana;
• unikać żywności przetworzonej, z dodatkami zwłaszcza o działaniu wzdymającym, czyli cebulą, czosnkiem, kapustą, porem, papryką jabłkami;
• zrezygnować lub ograniczyć picie kawy i herbaty, oba napoje nasilają kurczliwość jelita;
• pić małymi łykami;
• całkowicie zrezygnować z napojów gazowanych, w tym wody gazowanej i piwa;
• wyeliminować cukier;
• zadbać o właściwe stężenie błonnika pokarmowego w diecie.
  

Zespół jelita drażliwego - diagnoza

Przy stawianiu diagnozy kluczowe znaczenie ma bardzo dokładny wywiad z pacjentem. Lekarz powinien zapytać - czy ból brzucha ustępuje po defekacji, czy wraz z pojawieniem się bólów brzucha zmienił się rytm wypróżnień, czy zmieniła się objętość i konsystencja stolca. Jeśli na wszystkie pytania pacjent odpowie twierdząco, a jego dolegliwości utrzymują się od co najmniej trzech miesięcy - można podejrzewać zespół jelita drażliwego.

Dla całkowitej pewności lekarz powinien zlecić dodatkowe badania:

• morfologię krwi – niedokrwistość i podwyższona liczba leukocytów wymagają dalszej diagnostyki;
• białko CRP w surowicy i/lub kalprotektyna w stolcu – pozwala wykluczyć nieswoiste zapalenie jelit;
• TSH;
• badanie przeciwciał przeciw transglutaminazie tkanowej IgA i oznaczenie całkowitego IgA – w kierunku celiakii (w przypadku wyników dodatnich konieczna będzie gastroskopia i pobranie wycinka do badań);
• badania mikrobiologiczne i parazytologiczne stolca (w kierunku obecności pasożytów) – mogą być zlecone w postaci biegunkowej;
• testy oddechowe w kierunku SIBO (zespołu przerostu flory bakteryjnej);
• USG jamy brzusznej;
• w uzasadnionych przypadkach kolonoskopia (szczególnie u osób powyżej 50. roku życia).
  
  

Trudno określić zasady profilaktyki tego schorzenia, ponieważ do końca nie są znane jego przyczyny, ale zawsze warto pamiętać o podstawach, które mogą ustrzec przed zespołem jelita drażliwego. Są to: właściwa dieta, higiena posiłku (regularne posiłki spożywane powoli), odpowiednie nawodnienie, ograniczenie stresu, stosowanie metod rozładowania napięcia, aktywność fizyczna i unikanie produktów, które mogą nasilać objawy.

Zespół jelita drażliwego - leczenie farmakologiczne

Leczenie jelita drażliwego za pomocą preparatów aptecznych odgrywa jedynie rolę wspomagającą, leki mogą jednak okazać się nieskuteczne u niektórych pacjentów. Służą łagodzeniu objawów w przypadku, gdy zmiana diety oraz wsparcie psychologiczne nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.

Leki dobiera się na podstawie rodzaju wypróżnień występujących w zespole jelita drażliwego. Przy zaparciach stosuje się między innymi leki pobudzające kanały chlorkowe, a także agonistów receptora serotoninowego 5-HT4 (np. tegaserod), natomiast przy biegunce ryfaksyminę oraz loperamid. W przypadku stwierdzenia depresji i zaburzeń snu dołącza się leki przeciwdepresyjne.

W leczeniu stosuje się także:

• preparaty olejku z mięty pieprzowej – w dawce 180-225 mg dwa razy/dobę przez okres od 2 do 12 tyg. – skonsultuj dobór preparatu ze swoim lekarzem;
• leki ziołowe – nie ma jednoznacznych zaleceń, polecane są w określonych sytuacjach klinicznych (o ich stosowaniu powinien zdecydować lekarz);
• probiotyki – zaleca się stosowanie określonych szczepów probiotycznych, które zostały przebadane pod kątem bezpieczeństwa i skuteczności (np. Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardi czy Bifidobacterium infantis) (dobór preparatów należy skonsultować z lekarzem).

Psychologiczne leczenie zespołu jelita drażliwego

Nie w każdym przypadku modyfikacja diety może przynieść oczekiwane rezultaty. Kolejnym krokiem w leczeniu zespołu jelita drażliwego jest wdrożenie terapii psychologicznej. Takie postępowanie jest wskazane po typowym leczeniu trwającym od 3 do 6 miesięcy, które nie złagodziło objawów. Skuteczne mogą okazać się: terapia poznawczo-behawioralna hipnoterapia oraz trening relaksacyjny.