Zatwardzenie (inaczej zaparcia) to uciążliwe, nie raz bolesne i zbyt rzadkie oddawanie stolca. W jego diagnozie bierze się pod uwagę także konsystencję i wielkość stolca. Najczęściej zmagają się z nim kobiety.

Zatwardzenie – przyczyny i objawy

Wyróżnia się dwa rodzaje przyczyn zatwardzenia: pierwotne i wtórne. Do pierwszych należą zaburzenia funkcji okrężnicy (najdłuższego odcinka jelita grubego) i dysfunkcje struktur dna miednicy – zwiotczenie lub zbyt duże napięcie mięśni, defekty anatomiczne. Wśród przyczyn wtórnych wymienia się:

• zmiany w jelicie grubym – rak, ucisk spowodowany guzami lub przepukliną, zwężenie jelita, szczeliny odbytu, zwężenie odbytu,
• zaburzenia metaboliczne – cukrzyca, porfiria, wysoki poziom wapnia, mocznica, zatrucie metalami ciężkimi
• schorzenia neurologiczne – choroba Parkinsona, urazy rdzenia kręgowego, niedokrwienie mózgu, stwardnienie rozsiane
• problemy natury psychologicznej, np. zaburzenia depresyjne
• choroby mięśni – amyloidoza, sklerodermia
• uboczne działanie leków.

Zatwardzenia często występują w ciąży. Mogą pojawiać się na początku i trwać do samego jej końca. Jest to związane z działaniem progesteronu i zwiotczeniem mięśni dna miednicy.

Wśród objawów zatwardzenia wymienia się:

• wydalanie stolca rzadziej niż 3 razy w tygodniu,
• przedłużone parcie na stolec,
• stolec twardy lub bardzo duży,
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• trudności z wydaleniem nawet miękkiego stolca.

Oprócz tego zatwardzeniu może towarzyszyć bolesne parcie na stolec, wydalanie śluzu i krwawienie.

Co na zatwardzenie?

Na początku osoba zmagająca się z zatwardzeniami powinna przede wszystkim zmienić tryb życia. Wskazane jest podejmowanie dwóch prób wypróżnienia codziennie o tej samej porze. Konieczne może być także zwiększenie aktywności fizycznej. Należy zadbać o przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów. W diecie powinny znaleźć się źródła błonnika lub jego suplementy. Dobowe zapotrzebowanie na ten składnik wynosi między 20 a 40 g. Poprawa jest odczuwalna zazwyczaj po kilku tygodniach od wprowadzenia zmian.

Gdy to nie pomaga, wprowadza się terapię lekami na zatwardzenie. Stosuje się środki osmotyczne oraz pobudzające prace jelit. Można też zastosować trening behawioralny. Ćwiczenia mają na celu nauczenie chorego prawidłowej pracy mięśni odpowiadających za defekację.

Czasami, by pozbyć się zatwardzenia, konieczne jest wykonanie lewatywy. Może być doraźnym rozwiązaniem problemu, ale osoby mające skłonność do zatwardzenia mogą stosować ją regularnie. Lewatywę można wykonywać samodzielnie, przy użyciu gruszki lub ręcznego wlewnika. Bardziej zaawansowany zabieg, przy użyciu specjalnej aparatury, powinien być przeprowadzony przez personel medyczny. Lewatywa pozwala nie tylko usunąć zalegające masy kałowe, ale też znajdujące się w jelitach toksyny. Ponadto stymuluje pracę jelit i poprawia wchłanianie wartościowych substancji odżywczych.

Zatwardzenie u niemowlęcia i starszego dziecka

U dzieci zatwardzenie stwierdza się najczęściej na podstawie częstości wypróżniania. W pierwszym tygodniu życia noworodki oddają kał 1–9 razy dziennie. Potem częstotliwość defekacji spada – między 1. a 4. rokiem życia jest to 1–2 razy dziennie. Później dzieci wypróżniają się już podobnie jak dorośli.

Zatwardzenie u niemowlęcia i dziecka do 4. roku życia rozpoznaje się, gdy:

• wypróżnia się rzadziej, niż 2 razy w tygodniu
• dziecku, które nauczyło się już kontrolować defekację, co najmniej raz w tygodniu zdarza się popuszczanie
• wypróżnianie jest bolesne
• w odbytnicy gromadzą się obfite masy kału
• stolce są dużej objętości.

Objawy zatwardzenia u starszych dzieci wyglądają podobnie. Dodatkowo można u nich zaobserwować przyjmowanie pozycji ułatwiającej zatrzymanie kału, zaciskanie mięśni dna miednicy i pośladków.

Co na zatwardzenie u dziecka?

Pierwszym krokiem u chorych poniżej 2. roku życia są wlewy doodbytnicze, co ma na celu usunięcie zalegającego kału. W niektórych przypadkach trzeba go wydobyć ręcznie. Podobnie jak u dorosłych, należy zadbać o odpowiednie spożycie błonnika. Dzieci potrzebują go ok. 0,5g/kg masy ciała, ale nie więcej niż 35 g dziennie. W diecie powinny również znaleźć się źródła żelaza, wapnia i cynku. Oprócz tego ważne jest przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów oraz aktywność fizyczna. Ponieważ zatwardzenia u dzieci często mają charakter nawykowy, konieczna może być pomoc psychologa i terapia behawioralna. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki osmotyczne, poślizgowe, pęczniejące, wlewki i czopki.

Domowe sposoby na zatwardzenie

Na zatwardzenie najlepiej spożywać produkty zawierające duże ilości błonnika. Znaleźć go można w suszonych śliwkach, otrębach i pieczywie razowym. Należy też jeść świeże owoce i warzywa oraz kasze. Dobrym źródłem błonnika jest także siemię lniane. Duże ilości płynów (najlepiej woda niegazowana i wyciskane soki) pomagają rozmiękczyć zalegające masy kałowe, a jogurty, maślanki i kefiry wspomagają pracę jelit.