Zastawki serca zbudowane są z płatków połączonych u podstawy spoidłami. Ich rolą jest zapobieganie cofaniu się krwi do jam serca. W ludzkim sercu znajdują się 4 zastawki:

• zastawka mitralna (dwudzielna) – zapobiega cofaniu się krwi z lewej komory do lewego przedsionka; zbudowana z 2 płatków,
  
• zastawka trójdzielna – zapobiega cofaniu się krwi z prawej komory do prawego przedsionka; zbudowana z 2–4 płatków,
  
• zastawka aorty – zapobiega cofaniu się krwi z aorty do lewej komory; zbudowana z 3 płatków,
  
• zastawka pnia płucnego – zapobiega cofaniu się krwi z pnia płucnego do prawej komory; zbudowana z 3 płatków.
  

Zastawki serca dzieli się na międzykomorowe (mitralna, trójdzielna) oraz półksiężycowate (aortalna, pnia płucnego).

Wady zastawek serca

Wady zastawek mogą polegać na ich zwężeniu, niedomykalności lub występowaniu obu tych wad na raz.

Zwężenie zastawki to zwężenie ujścia – aortalnego, mitralnego, ujścia między prawym przedsionkiem a prawą komorą serca lub ujścia pnia płucnego. Utrudnia to przepływ krwi między jamami serca, powodując w niektórych przypadkach przerost jam, w których zalega krew. Przyczynami zwężeń zastawek mogą być:

• nieprawidłowa liczba płatków zastawki,
  
• zwyrodnienia (np. zwapnienia),
  
• choroby reumatyczne serca,
  
• infekcyjne zapalenie wsierdzia,
  
• wady wrodzone.
  

Zobacz także: Zapalenie osierdzia, czyli błony okalającej serce: objawy, przyczyny, powikłania i leczenie

Do ich objawów należy najczęściej zmęczenie, duszności, kołatanie serca, zawroty głowy i kaszel.

O niedomykalności zastawki serca mówi się wówczas, gdy jej płatki nie zamykają się całkowicie. Powoduje to cofanie się krwi do poszczególnych jam serca. Skutkiem jest przerost jam, do których krew powraca i zaburzenia panującego w nich ciśnienia. Przyczyną może być:

• nieprawidłowa liczba płatków lub ich wypadanie,
  
• zwyrodnienia (m.in. zwapnienia),
  
• infekcyjne zapalenia wsierdzia zastawki,
  
• zaburzenia funkcji mięśni poruszających zastawkami,
  
• wady wrodzone.
  

Niedomykalności skutkują zaburzeniami pracy serca i ciśnienia tętniczego, dusznościami, uczuciem zmęczenia, kołataniem serca, objawami wstrząsu kardiogennego (w przypadku niedomykalności zastawki mitralnej).

• jednoczesne zwężenie zastawki aortalnej i zastawki mitralnej,
  
• jednoczesna niedomykalność zastawki aortalnej i mitralnej,
  
• jednoczesna niedomykalność zastawki trójdzielnej i zwężenie zastawki mitralnej,
  
• jednoczesna niedomykalność zastawki aortalnej i zwężenie zastawki mitralnej,
  
• jednoczesne zwężenie zastawki aortalnej i niedomykalność zastawki mitralnej.
  

Zobacz także: Rekonstrukcja zastawki serca z użyciem tkanki z jelita świńskiego

Operacja zastawki serca

Wady zastawek serca leczy się zachowawczo lub inwazyjnie. Leczenie zachowawcze obejmuje podawanie choremu leków łagodzących objawy choroby. W niektórych przypadkach wady zastawek nie dają objawów, wówczas może wystarczyć odpowiednio dobrana farmakoterapia. Kiedy jednak schorzenie zbyt mocno daje o sobie znać, konieczne jest rozważenie operacji wymiany zastawki serca. Istnieje kilka typów zastawek wszczepianych w miejsce wadliwej. Pierwszą z nich jest sztuczna zastawka serca. Są to jeden lub dwa dyski, otwierające lub zamykające się zależnie od fazy skurczowej lub rozkurczowej serca. Są bardzo trwałe, dzięki czemu wielu pacjentom służą do końca życia. Ich wadą jest konieczność stosowania leków przeciwkrzepliwych po wymianie.

Zobacz także: Frakcja wyrzutowa serca – badanie, normy, wskazania

Oprócz zastawek sztucznych wszczepia się także zastawki biologiczne:

• zastawki ksenogenne – pochodzą z tkanek zwierzęcych, nie wymagają stosowania leków przeciwkrzepliwych. Mają żywotność około kilkunastu lat. Spośród wszystkich zastawek biologicznych stosowane są najczęściej,
  
• zastawki homogenne – pobiera się je z serc niewykorzystanych do przeszczepów i zwłok 24 godziny po zgonie. Trudnością w ich zastosowaniu bywa brak wyboru odpowiedniego rozmiaru,
  
• zastawki autogenne – są to zastawki pochodzące z pnia płucnego chorego. Używa się ich w operacji Rossa – zastawka płucna zostaje wówczas wszczepiona w miejsce nieprawidłowej zastawki aortalnej. Zastawkę płucną zastępuje się natomiast homogenną.

Powikłania po operacji zastawki serca

Ryzyko powikłań po operacji wymiany zastawki nie jest zbyt duże, ale wzrasta ono u niektórych chorych. W grupie ryzyka znajdują się osoby w podeszłym wieku, w ciężkim stanie i przy chorobach takich, jak cukrzyca czy niewydolność nerek. Do powikłań w trakcie i bezpośrednio po zabiegu należy zawał serca, udar mózgu i zgon chorego. W późniejszym czasie pojawić się może także:

• krwawienie,
  
• bakteryjne zapalenie wsierdzia,
  
• zakażenie rany operacyjnej i wnętrza klatki piersiowej,
  
• zapalenie płuc,
  
• ostra niewydolność nerek,
  
• zatorowość płucna.
  

Rehabilitacja po operacji zastawki serca

Rehabilitacja po operacji zastawki serca powinna obejmować przede wszystkim spacery, które z upływem czasu mogą być coraz dłuższe. Gdy po spacerze odczuwalne jest napięcie i ściąganie blizn, można stosować ćwiczenia rehabilitacyjne.

Po przebytej operacji wymiany zastawek trzeba ściśle stosować się do zaleceń lekarskich. Należy w tym czasie m.in. zrezygnować z czynności wymagających wysiłku fizycznego, przestrzegać odpowiedniej diety, a w razie wystąpienia niepokojących objawów – natychmiast zgłosić się do lekarza.