Większość ludzi ma pewne trudności przystosowawcze, znalazłszy się w nieznanych okolicznościach, stanąwszy przed nowym wyzwaniem lub w obliczu poważnej straty. Ostra reakcja na ciężki stres jest wówczas czymś zupełnie naturalnym i zazwyczaj ustępuje w ciągu kilku godzin lub dni. O zaburzeniach adaptacyjnych można mówić, jeśli objawy utrzymują się dłużej, wpływając na jakość życia doświadczającej ich osoby. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zaburzenia adaptacyjne zostały oznaczone symbolem F43.2 w kategorii "Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne". W definicji tej jednostki chorobowej podkreśla się, że opisana reakcja na ostry lub przewlekły stres uniemożliwia efektywne działanie i funkcjonowanie w sytuacjach społecznych. Zaburzeń adaptacyjnych nie należy mylić z depresją ani innymi schorzeniami psychicznymi, jednak nie wolno ich lekceważyć jako przypadłości, która znacznie utrudnia życiową aktywność.
Jakie sytuacje wywołują zaburzenia adaptacyjne?
Ważną rolę w kształtowaniu się objawów zaburzeń adaptacyjnych odgrywają indywidualne predyspozycje jednostki - jej wrażliwość, temperament, zdolność adaptacji do zmian, przeszłe doświadczenia, sytuacja rodzinna. Najistotniejszą przyczyną jest jednak zawsze wystąpienie czynnika stresowego. Zaburzenia adaptacyjne mogą stanowić bezpośrednią konsekwencję nieznanej, trudnej, czy wręcz traumatycznej, sytuacji, takiej jak:
- śmierć bliskiej osoby,
- rozwód lub separacja,
- utrata pracy,
- ciężka choroba,
- pożar, wypadek samochodowy,
- ciąża.
- emigracja,
- pójście do szkoły,
- przejście na emeryturę,
- rodzicielstwo,
- osierocenie,
- długotrwała rozłąka z bliskimi.
Charakterystyka zaburzeń adaptacyjnych
Obraz zaburzeń adaptacyjnych może składać się u poszczególnych osób z różnych objawów o odmiennym nasileniu. Mogą one rozwinąć się już po kilku dniach od wystąpienia stresującej sytuacji, ale bywa, że ujawniają się dopiero po paru miesiącach. W poszczególnych przypadkach inny jest także okres występowania symptomów chorobowych.
Zobacz także: Zaburzenia lękowe u dzieci i dorosłych – przyczyny, objawy i sposoby leczenia
Charakterystycznymi objawami zaburzeń adaptacyjnych są: permanentny niepokój, psychiczne napięcie połączone z uczuciem pustki, przygnębienie. Głęboki smutek chorego przechodzi niekiedy w stan emocjonalnego zobojętnienia. Większość osób ma skłonność do zamartwiania się, dramatyzowania, nieustannego rozpamiętywania sytuacji, która stała się przyczyną ich cierpienia. U niektórych chorych obserwuje się także podwyższony poziom agresji, drażliwość, wybuchowość, jaka nie zdarzała się we wcześniejszym, "zdrowym" okresie ich życia.Zaburzenia adaptacyjne wpływają na codzienne funkcjonowanie dotkniętych nimi osób. Ograniczają ich umiejętność radzenia sobie z obowiązkami, wchodzenia w interakcje z ludźmi, obniżają wydolność fizyczną i psychiczną. Chory czuje się zwykle bezradny, niepewny najbliższej przyszłości i niezdolny do jej zaplanowania. Depresyjny nastrój wywołuje u niego liczne objawy somatyczne - spadek apetytu, bezsenność lub nagłe napady paniki.
Objawy zaburzeń adaptacyjnych są niekiedy wynikiem ciągłego narażenia na stresor, co zachodzi na przykład u rodzin z problemem alkoholowym czy z powodu mobbingu w miejscu pracy. W takich sytuacjach nie należy oczekiwać, że chory zaadaptuje się do nowych, trudnych okolicznościach. Trzeba podjąć działania, które wyeliminują z jego życia przyczynę dysfunkcji.
Zaburzenia adaptacyjne u dzieci i młodzieży
Dzieci i młodzież reagują na trudne wyzwania życiowe w nieco inny sposób niż osoby dorosłe. Zaburzenia adaptacyjne u dzieci w starszym wieku zazwyczaj objawiają się wzrostem agresji i skłonności dyssocjalnych. W sytuacji silnego stresu młodzi ludzie mogą zachowywać się prowokacyjnie, wdawać w awantury, bójki, wagarować, dokonywać rozbojów, kradzieży. U młodszych dzieci obserwuje się przejawy regresji, czyli powrotu do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszych faz rozwoju. Należą do nich m.in.: ssanie kciuka, nocne moczenie, dziecinny sposób mówienia.
Jak leczyć zaburzenia adaptacyjne?
Zaburzenia adaptacyjne często mijają samoistnie. Dotknięta nimi osoba uczy się żyć w nowych okolicznościach i z czasem przestaje doświadczać przykrych objawów związanych ze zmianą, w obliczu której się znalazła. Przy nasilonych symptomach zaburzeń nie warto jednak czekać na ten moment, zwłaszcza gdy reakcja na stres utrzymuje się dłużej niż kilka miesięcy. Szybka interwencja terapeuty pomaga choremu uniknąć przykrych konsekwencji, będących wynikiem jego psychicznej dysfunkcji.
Zobacz także: Cele, założenia i praca terapeuty w nurcie psychoterapeutycznym
Leczenie zaburzeń adaptacyjnych opiera się głównie na terapii poznawczo-behawioralnej. Pomocna bywa terapia zespołowa z udziałem osób z doświadczeniami podobnymi do tych, z którymi boryka się chory. Psychoterapię wspiera się nierzadko farmakoterapią, by uwolnić pacjenta od uciążliwych objawów, dezorganizujących jego codzienne życie. Stabilizacja nastroju pomaga mu stopniowo zaakceptować trudną sytuację, w jakiej się znalazł.