Odbarczenie mózgu (kraniektomia dekompresyjna) polega na otworzeniu pokrywy czaszki i usunięciu płata kostnego. Najlepsze efekty zabiegu obserwuje się u pacjentów po złośliwych udarach.

Kiedy wykonuje się zabieg odbarczenia mózgu?

Powstałe wskutek ciężkiego urazu lub udaru uszkodzenie mózgu często powoduje wystąpienie nadciśnienia wewnątrzczaszkowego, będącego zagrożeniem dla życia i zdrowia. W niektórych przypadkach nie reaguje ono na leczenie nieinwazyjne lub małoinwazyjne, wymaga natomiast podjęcia zabiegowego odbarczania mózgu – kraniektomii odbarczającej. Zachowawcze leczenie obrzęku mózgu polega na sedacji, zwiotczeniu mięśni, podawaniu dożylnie płynów hipertonicznych, mannitolu oraz drenażu płynu mózgowo-rdzeniowego. Gdy okaże się ono nieskuteczne, należy przejść do bardziej radykalnych kroków.

Złośliwy udar, w którym obserwuje się gwałtownie narastający obrzęk mózgu wraz z pogarszaniem się stanu pacjenta i dynamicznym narastaniem objawów uszkodzenia układu nerwowego, w większości przypadków jest trudny do leczenia. Zmiany niedokrwienne na obszarze zaopatrywanym przez tętnicę środkową mózgu (MCA) są wskazaniem do wykonania zabiegowego odbarczenia mózgu.

Obrzęk mózgu po wypadku również może wymagać przeprowadzenia procedury inwazyjnej. Kraniektomię wykonuje się z odpowiednim wyprzedzeniem lub ze wskazań pilnych. Do niezamierzonej kraniektomii dochodzi często po usunięciu krwiaka w mózgu, kiedy przywrócenie prawidłowej struktury czaszki nie jest możliwe ze względu na znaczne powiększenie tkanki. Zabiegowe odbarczanie rozważane jest również w przypadku stłuczeń mózgu, wraz z ich usunięciem lub bez.

Przy ustalaniu konieczności wykonania kraniektomii odbarczającej należy uwzględnić wiek pacjenta. Wydaje się, że korzyści z przeprowadzenia procedury mogą być mniejsze u osób powyżej 70. roku życia. Zabiegowe odbarczanie mózgu powinno zostać przeprowadzone w ciągu 96 godzin od incydentu.

Jak wygląda zabieg odbarczenia mózgu?

Zabieg odbarczenia mózgu zalicza się do procedur inwazyjnych, ratujących życie, zapobiegających poważnym w skutkach powikłaniom. Przeprowadzany jest u pacjentów będących w ciężkim stanie, nieprzytomnych, w znieczuleniu ogólnym.

Zrozumienie mechanizmu, w jakim dochodzi do powstania korzyści po wykonaniu operacji, wymaga znajomości anatomii i fizjologii ludzkiego organizmu. Mózg otoczony jest ściśle przez trzy opony oraz kości, które tworzą nierozciągliwą puszkę. Zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego, powiększanie się objętości tkanki nerwowej wskutek obrzęku, krwawienia wewnątrzczaszkowe sprawiają, że przestaje się on mieścić w swojej przestrzeni, co może doprowadzić do poważnych w skutkach konsekwencji pod postacią wgłobienia oraz zgonu. Wykonanie kraniektomii umożliwia powstanie dodatkowej przestrzeni na rozprężenie mózgu.

Zabieg odbarczenia mózgu polega na chirurgicznym zdjęciu fragmentu pokrywy czaszki. Poprzedzony jest odsunięciem skóry oraz tkanek przylegających do kości. Średnica otworu powinna wynosić co najmniej 12 cm i lokalizować się tak, by dawać dostęp do środkowego dołu czaszki. Operator przecina również oponę twardą mózgu. Zdjęta kość przechowywana jest w odpowiednich warunkach do czasu, kiedy dojdzie do normalizacji stanu pacjenta, by następnie zostać powtórnie przymocowana do czaszki.

Skutki zabiegu odbarczenia mózgu

Dzięki inwazyjnemu leczeniu złośliwego obrzęku mózgu po wypadku lub udarze udaje się uzyskać zmniejszenie współczynnika śmiertelności oraz wzrost odsetka osób z lekkim bądź umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w wyniku incydentu. Kraniektomia odbarczająca przyczynia się do zwiększenia perfuzyjnego ciśnienia w mózgu, spadku nadciśnienia wewnątrzczaszkowego. Chorzy poddani temu zabiegowi wymagają krótszej wentylacji mechanicznej oraz krócej przebywają w szpitalu. Należy pamiętać, że mimo skutecznego przebiegu okresu pooperacyjnego pacjent może potrzebować długotrwałej rehabilitacji.

Niestety nie wszyscy pacjenci poddani kraniektomii odbarczającej powracają do pełni zdrowia. Stan ogólny pacjenta może nie reagować na prawidłowo wykonane procedury i mimo zastosowania wszystkich dostępnych możliwości w wyniku poważnych obrażeń dochodzi do śmierci mózgu. Zabieg odbarczenia wiąże się z ryzykiem powikłań, często nie są one jednak związane z samą procedurą, ale ciężkim stanem klinicznym chorego. Możliwe komplikacje obejmują: trwałe uszkodzenie mózgu, zapalenie opon mózgowych, powstanie krwiaka podpajęczynówkowego, śpiączkę, zapalenie mózgu.

Zobacz wideo: Jak działa układ nerwowy?

Bibliografia:

1. Cooper D.J. Decompressive craniectomy in diffuse traumatic brain injury. The New England Journal of Medicine, 2011.

2. Kojder K. Złośliwy obrzęk mózgu leczony kompleksowo i skutecznie – opis dwóch przypadków. Pomeranian J Life Sci 2018;64(1):46-53.

3. Kowalska M. Hemikraniektomia u pacjenta ze złośliwym obrzękiem mózgu w przebiegu rozległego udaru niedokrwiennego w obszarze unaczynienia tętnicy środkowej mózgu. Oficjalne Portale Internetowe Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. 2016.

4. Radek A. Urazy czaszkowo-mózgowe. Neurologia po Dyplomie. 1/2016.