Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) to nieswoista choroba zapalna obejmująca swoim zasięgiem jelito grube. Częstą lokalizacją największych zmian są esica i odbytnica, ale duża ich część lokuje się w obrębie okrężnicy, aż do zastawki krętniczo-kątniczej.

Przyczyny wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego nie jest chorobą swoistą. Oznacza to, że nie wyodrębniono jednego czynnika chorobotwórczego, który byłby pierwotną przyczyną zachorowania. Dzięki analizie statystycznej określono jednak elementy, których obecność w znacznym stopniu koreluje z występowaniem objawów lub zwiększają one ryzyko zachorowania. Należą do nich czynniki:

• genetyczne – choroba występuje rodzinnie, za przenoszenie tej cechy odpowiedzialnych jest kilka genów zlokalizowanych w różnych chromosomach;
  
• immunologiczne – u osób chorych stwierdzono podwyższoną aktywność niektórych typów limfocytów, które odpowiadają za modulowanie reakcji immunologicznych i produkcję substancji będących mediatorami zapalenia (zwiększających jego natężenie);
  
• środowiskowe – na zachorowanie w większym stopniu narażone są osoby o określonej konstrukcji psychicznej, źle reagujące na stres i ciężkie przeżycia (pogorszenie aktualnej kondycji psychicznej może wywołać zaostrzenie choroby).
  

Stwierdzono również, że w przebiegu choroby (lub jeszcze przed jej rozpoczęciem) zmienia się flora bakteryjna zasiedlająca jelito grube. Opinie na temat tego, czy jest to skutkiem czy jednym z elementów sprawczych choroby, są podzielone i brak jest badań jednoznaczne potwierdzających którąkolwiek z teorii.

Statystyczna ocena choroby doprowadziła również do stwierdzenia, że przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest cięższy u osób niepalących. Choroba ta również częściej u nich występuje. Uważa się, że przyczyną tej zależności może być wpływ substancji zawartych w dymie papierosowym na przebieg procesu zapalnego. Hamują one wyzwalanie mediatorów zapalenia, reakcje tkankowe itp.

Po czym poznać, że jelito grube choruje? Niestety rak jelita grubego rozwija się dekadami, a jedynym skutecznym badaniem w jego wykryciu jest kolonoskopia. Dlatego lekarze zalecają, aby wykonywać ją raz na pięć lat:

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego obejmuje najczęściej jego końcowe odcinki. Do zajęcia okrężnicy dochodzi rzadziej, ale taka lokalizacja także jest bardzo typowa dla tej jednostki chorobowej.

W obrazie klinicznym dominują takie pierwotne objawy, jak:

• bóle brzucha i wzdęcia,
  
• biegunki i zaparcia – pojawiające się często naprzemiennie, utrzymujące się w danej fazie choroby przez dłuższy czas,
  
• pojawianie się w kale krwi utajonej (zjawisko rozpoznawane w laboratoryjnych badaniach próbek materiału),
  
• aftowe zapalenie błony śluzowej skóry – objaw odległy, ale bardzo charakterystyczny, świadczący o tym, że reakcje zapalne organizmu są nadmierne i że koncentrują się na śluzówkach przewodu pokarmowego.
  

Objawy te prowadzą do wystąpienia wtórnych symptomów. Chorzy są osłabieni, mogą w przebiegu zaostrzeń choroby tracić na wadze nawet kilkanaście kilogramów. Efektem przewlekłych biegunek są zaburzenia wodno-elektrolitowe, do których po pewnym czasie dołączają się skutki złego wchłaniania substancji odżywczych (głównie białka) oraz mikro- i makroelementów w jelicie grubym. Chorzy cierpią na przykład na anemię z niedoboru żelaza, a także stwierdza się u nich obniżone stężenie wapnia i witaminy D3.

Choroba przebiega rzutami. Po okresach remisji występują zaostrzenia, które wymagają długiego, czasem kilkumiesięcznego leczenia farmakologicznego, uzupełniania niedoborów oraz wspomagania żywieniem pozajelitowym.

Powikłania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Podstawowymi powikłaniami jelita grubego są:

• rak jelita grubego (występujący u osób z tą chorobą kilkukrotnie częściej niż w grupie kontrolnej),
  
• perforacja jelita w miejscu owrzodzenia i wtórne zapalenie otrzewnej,
  
• toksyczne rozdęcie okrężnicy (megacolon toxicum) – efekt działania toksyn bakterii chorobotwórczych, które wtórnie zasiedlają zapalnie zmienione jelito,
  
• niewydolność wątroby, przewlekłe zapalenia dróg żółciowych,
  
• kamica dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.
  

Przewlekły niedobór wapnia prowadzi do powstawania osteoporozy. Choroba może również dawać odległe powikłania, powodując zapalenia w obrębie narządu wzroku, stawów czy skóry.

Jeśli jedną z lokalizacji choroby jest początkowa (wstępująca) część okrężnicy, może dojść do zajęcia zastawki krętniczo-kątniczej, która zapobiega przenikaniu treści z jelita grubego do końcowego odcinka jelita cienkiego. W takiej sytuacji może pojawić się jej niewydolność i wsteczne przeciekanie płynnych mas do jelita czczego. Ponieważ w zawartości chorego jelita znajduje się wiele substancji pobudzających proces zapalny, dochodzi do podrażnienia i wtórnego rozprzestrzenienia się choroby na końcowy odcinek jelita cienkiego.

Postępowanie lecznicze we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

Postępowanie we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego ma na celu przede wszystkim zahamowanie procesu zapalnego będącego pierwotną przyczyną pogarszania się stanu chorego. Pacjent otrzymuje przez dłuższy czas duże dawki preparatów przeciwzapalnych niesterydowych z grupy salicylanów. Jeśli okazują się one nieskuteczne, podaje się leki sterydowe. Obie te grupy środków działają zarówno objawowo (zmniejszają nacieki zapalne tkanek), jak i przyczynowo (hamują procesy wydzielania substancji pobudzających zapalenie, które są pierwotnym powodem pojawiania się zaostrzenia).

Leczenie przyczynowe obejmuje również podawanie preparatów immunosupresyjnych (zmniejszających natężenie odpowiedzi immunologicznej) i nowoczesnych, znajdujących się jeszcze często w fazie testów leków biologicznych, które są przeciwciałami niszczącymi niektóre mediatory zapalenia. Leczenie uzupełniane jest probiotykami, które mają pomóc w odtworzeniu prawidłowej, naturalnej flory bakteryjnej (zaburzonej bezpośrednio przez proces chorobowy i wtórne infekcje bakteryjne przewodu pokarmowego).

Chory otrzymuje dodatkowe dawki żelaza oraz innych traconych nadmiernie mikro- i makroelementów. Niedobory białek i pozostałych substancji odżywczych są uzupełniane pozajelitowo (dożylnie).