Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to zakażenie o etiologii wirusowej, obejmujące struktury ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Pojęciem medycznym określającym tę patologię jest neuroinfekcja.

Przyczyny wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Zakażenie szerzy się przez błony i przestrzenie płynowe otaczające mózg i rdzeń kręgowy. Przyczyny wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są następujące:

• wirus świnki (wirus nagminnego zapalenia ślinianek),
  
• wirus kleszczowego zapalenia mózgu,
  
• wirus ospy wietrznej i półpaśca,
  
• wirus cytomegalii,
  
• coxsackie,
  
• ECHO wirusy,
  
• HHV-6 (human herpesvirus 6),
  
• wirus opryszczki pospolitej,
  
• adenowirusy,
  
• wirus Epsteina-Barr.
  

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – czy można się zarazić?

Neuroinfekcje o etiologii wirusowej są rzadkie. W zależności od wirusa wywołującego zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, wnika on do organizmu różnymi drogami – przez układ oddechowy, pokarmowy, zranioną skórę czy drogą kontaktu płciowego. Wirusy namnażają się w miejscu pierwotnej infekcji, a następnie wraz z krwią przedostają się do ośrodkowego układu nerwowego. Niekiedy wirus, np. polio, może przedostać się do OUN bezpośrednio przez neurony. Jednak najczęściej do zaatakowania OUN dochodzi podczas wtórnej wiremii (po namnożeniu się w obszarach wtórnej replikacji wirusa np. w narządach wewnętrznych). Człowiek nie zaraża się wirusowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, tylko wirusem, który w odpowiednich warunkach może to zapalenie wywołać.

Wirusy, które powodują zakażenie opon mózgowo-rdzeniowych, przedostają się na narażone osoby zarówno z zakażonych, jak i z bezobjawowych nosicieli. Najczęściej do transmisji zakażeń dochodzi drogą oddechową lub fekalno-oralną. W sprzyjających warunkach, kiedy bariery ochronne organizmu są niewydolne, wirus może szybko wywołać inwazyjne, ciężkie zakażenie, przenosząc się drogą krwi do OUN.

Objawy wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Pierwsze objawy zakażenia związane są z chorobą pierwotną. Mogą to być np. powiększenie węzłów chłonnych, objawy z układu oddechowego czy z przewodu pokarmowego. Po kilku dniach dochodzi najczęściej do poprawy stanu chorego i po krótkim czasie objawy są charakterystyczne dla drugiej fazy zakażenia, czyli zajęcia OUN. Są to: gorączka, dreszcze, wymioty, bóle głowy, sztywność karku (jak również inne objawy oponowe) i objawy neurologiczne (światłowstręt, drażliwość, nadwrażliwość na jakiekolwiek bodźce zewnętrzne). Chory ma wrażenie, że wyostrzyły mu się zmysły. Często dużo mocniej odczuwa zapachy, słyszy dźwięki, co jest dla niego bardzo nieprzyjemnym doznaniem. Ponadto jest senny, ma zaburzenia snu i czuwania.

Najczęściej wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych przebiega łagodniej w porównaniu z bakteryjnym. Objawy ustępują po około 3 dniach.

Powikłania wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Ryzyko powikłań w przypadku wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest zdecydowanie mniejsze niż np. w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych o etiologii bakteryjnej. Powikłania są rzadkie, choć możliwe. Zalicza się do nich: ataki padaczkowe, drgawki, obrzęk mózgu, a także zespół Schwartza-Barttera, czyli zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego. Może również dojść do upośledzenia słuchu lub wodogłowia.

Jak leczy się wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?

W zależności od stanu chorego, albo bliscy wzywają pogotowie, albo jest on w stanie bezpośrednio skontaktować się z lekarzem. Lekarz po zebraniu wywiadu, stwierdzeniu obecności charakterystycznych objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a także poznaniu historii przebytego kilka dni wcześniej zakażenia o etiologii wirusowej powinien niezwłocznie hospitalizować pacjenta. Konieczne jest pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego do badań.

W przypadku zakażeń wirusowych z reguły stosuje się leczenie objawowe. Możliwości leczenia przyczynowego są ograniczone. Do najczęściej stosowanych leków przeciwwirusowych zalicza się acyklowir, podawany w ciężkim stanie chorego dożylnie. Jest on szczególnie skuteczny w przypadku wirusa półpaśca i ospy wietrznej, a także opryszczki zwykłej. W przypadku innych wirusów nie sprawdza się. Nie ma też innych dostępnych leków przeciwwirusowych skierowanych przeciwko innym czynnikom etiologicznym wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Leczenie objawowe chorego polega na: odpowiednim nawadnianiu i wyrównywaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych, zapobieganiu obrzękom i kolejnym zakażeniom, stosowaniu leków przeciwzapalnych, przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, a także odpowiednim odżywianiu chorego. Często konieczne jest wprowadzenie żywienia pozajelitowego. Objawy zapalenia wirusowego powinny ustąpić w ciągu kilku dni.

Szczepienia na wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

W zależności od etiologii zapalenia istnieje możliwość szczepień ochronnych w przypadku niektórych wirusów. Dotyczy to w szczególności świnki, na którą szczepienie jest obowiązkowe, i kleszczowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.