W Polsce co 6,5  minuty ktoś doznaje udaru, wynikiem tego jest ponad 60 000 zachorowań rocznie. Szacuje się, że na świecie z powodu udaru umiera co 6 sekund 1 człowiek, a rocznie ponad 5 milionów ludzi. Udar mózgu jest trzecią, po chorobach serca i nowotworach, przyczyną zgonów oraz najczęstszą przyczyną trwałej niesprawności u osób powyżej 40. roku życia.

Udar mózgu określany jest jako nagły zespół chorobowy, który wiąże się z martwicą tkanki mózgowej i pojawieniem się objawów neurologicznych. Zwykle przybierają one formę niedowładu lub całkowitego porażenia połowiczego prawo- lub lewostronnego oraz charakteryzują się występowaniem symptomów typowych dla uszkodzenia ośrodków nerwów czaszkowych, takich jak:

• zaburzenia mowy i połykania,
• spowolniona lub bełkotliwa mowa,
• opadanie kącika ust,
• nieprawidłowa ruchomość gałek ocznych.

W przebiegu udaru mogą pojawiać się również takie zjawiska jak zaburzenia orientacji co do czasu, miejsca, własnej osoby, splątanie czy całkowita utrata świadomości.

Typy udarów mózgu

Większość (ok. 80–85%) udarów to zmiany o typie niedokrwiennym, reszta ma charakter krwotoczny. Jeśli światło naczynia zaopatrującego określony fragment mózgowia zostanie zamknięte w 80–90%, dochodzi do zaburzeń ukrwienia, a następnie martwicy tkanki nerwowej, czyli udaru mózgu. Zmiany postępują bardzo szybko, gdyż pierwsze nieodwracalne ubytki pojawiają się już po paru minutach braku tlenu i substancji odżywczych. Naczynie jest zwykle zamykane przez zakrzepy krwi pojawiające się w zwężonych miażdżycowo odcinkach tętnic albo na skutek zablokowania przez materiał zatorowy, docierający do mózgu z prądem krwi.

Kiedy ryzyko udaru rośnie?

Istnieją takie czynniki ryzyka udaru, na które nie mamy wpływu: są to wiek, płeć, predyspozycje genetyczne. Wiadomo, że po 55 roku życia ryzyko udaru podwaja co 10 kolejnych lat. Tyle mówią statystyki, chociaż w dobie Covid-19 lekarze obserwują niepokojące zjawisko występowania udaru u coraz młodszych pacjentów.

Jeśli udar wystąpił już u członka rodziny, ryzyko, że spotka również i nas, jest 2-3 krotnie większe. Według statystyk do udaru dochodzi częściej u kobiet częściej niż u mężczyzn. W ich przypadku gorsze są również rokowania. Średni wiek, w którym kobiety doznają pierwszego udaru wynosi 75 lat. Na tej podstawie amerykańscy naukowcy wysnuli teorię, iż dokonanie pewnych zmian w stylu życia, nawet w średnim wieku, może pomóc zmniejszyć ryzyko udaru u kobiet.

Tymczasem w przypadku każdego z nas decydujący wpływ ma styl życia i związane z nim problemy zdrowotne. Najważniejsze z nich to nadciśnienie tętnicze i choroby serca, szczególnie migotanie przedsionków, cukrzyca, choroby naczyń (a szczególnie zaawansowana miażdżyca, zaburzenia gospodarki lipidowej, zespół bezdechu sennego, otyłość lub duża nadwaga, a także palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.

Jak zapobiegać udarowi mózgu?

1. Utrzymuj prawidłowe ciśnienie krwi

Prawidłowe wyniki pomiaru ciśnienia są zależne od wieku badanej osoby, u osoby dorosłej idealna wartość to 120 mmHg (ciśnienie skurczowe) na 80 mmHg (ciśnienie rozkurczowe).

Utrzymywanie ich na właściwym poziomie może obniżyć ryzyko udaru nawet 40 proc. Wraz ze wzrostem ciśnienia ryzyko wystąpienia udaru mózgu zwiększa się liniowo.

Nadciśnienie jest stwierdzane, kiedy wynik pomiaru przekracza 139/89 mmHg. Wyróżnia się trzy stopnie nadciśnienia:

• I stopień (łagodny) - 140-159/9-99 mmHg
• II stopień (umiarkowany) - 160-179/10-109 mmHg
• III stopień (ciężki) - 180/100 mmHg

Czytaj też: Zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia krwi

2. Dbaj, by twój obwód w pasie nie był zbyt duży

Otyłość brzuszna wiąże się z dużo większym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia. Przyczynia się do rozwoju cukrzycy, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego. Otyłość brzuszną należy traktować jak chorobę, ponieważ generuje uogólniony stan zapalny, powodujący m.in. uszkodzenie śródbłonka naczyniowego. To zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, w tym udaru.

Dowiedziono, że kobiety, u których obwód pasa przekroczył 81 cm, mają o 60 proc. większe ryzyko rozwoju nadciśnienia, a tym samym rośnie u nich ryzyko udaru mózgu. To samo dotyczy panów, którzy w pasie mają więcej niż 101 cm. Jeśli zauważymy, że nasze obwody zbliżają się do niebezpiecznych wartości, sięgnijmy po dietę i ćwiczenia, które są szczególnie polecane osobom z problemem otyłości brzusznej.

3. Jedz zgodnie z zasadami diety śródziemnomorskiej

Dieta śródziemnomorska często nazywana jest dietą przeciwmiażdżycową, ponieważ korzystnie wpływa na układ krwionośny i serce, poprawia kondycję żył i znacznie zmniejsza poziom trój glicerydów. Zawiera także mnóstwo przeciwutleniaczy, które przeciwdziałają procesom starzenia się organizmu.

W jadłospisie opartym o zasady diety śródziemnomorskiej do minimum redukuje się tłuszcze zwierzęce na rzecz roślinnych, ogranicza spożycie białka zwierzęcego a zwiększa ryb oraz jarzyn i owoców. Dziennie spożywamy 4 porcje warzyw (40 dag), 5 porcji produktów zbożowych, np. ciemne pieczywo lub płatki owsiane do śniadania, kaszę gryczaną, jęczmienną do obiadu. Zamiast słodyczy na drugie śniadanie czy podwieczorek zaleca się codziennie 30 dag owoców (np. 3 duże jabłka). Dwie duże szklanki mleka i kawałek sera zapewnią odpowiednią ilość wapnia i białka. Pozostałą ilość potrzebnego białka dostarczy dziennie jedna porcja ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa.

4. Więcej się ruszaj

Przy niewielkim wzroście ciśnienia tętniczego dzięki codziennej aktywności fizycznej można obniżyć je do normalnego, bezpiecznego dla zdrowia poziomu. I to bez stosowania leków. Natomiast przy nadciśnieniu tętniczym utrwalonym, odpowiednio dobrany wysiłek powinien być nieodłącznym – obok leków i diety – elementem kompleksowej terapii. Wbrew powszechnym obawom, ćwiczyć powinny również osoby po zawale serca. Dobrze jest zapamiętać zasadę 3 x 30 x 130, czyli trzy razy w tygodniu wykonać wysiłek fizyczny trwający przynajmniej 30 minut, z zachowaniem tętna na poziomie nie wyższym niż 130 uderzeń na minutę. Może to być szybki spacer, bieganie, nordic-walking, pływanie, gimnastyka, czy dowolny sport, który sprawia przyjemność.

5. Odstaw alkohol i papierosy

Są liczne badania, które potwierdzają, że w przypadku nadużywania alkoholu ryzyko udaru niedokrwiennego i krwotocznego rośnie nawet kilkukrotnie. Przewlekle spożywanie dużych ilości alkoholu wiąże się ze zwiększoną zapadalnością na udary niedokrwienne, zwłaszcza u osób młodych. Również u palaczy tytoniu znacznie częściej występuje udar mózgu (zwłaszcza niedokrwienny).

Ryzyko wystąpienia udaru mózgu jest uzależnione od liczby wypalanych papierosów i np. u nałogowych palaczy, palących powyżej 40 sztuk papierosów dziennie jest dwa razy większe niż u palących mniej niż 10 sztuk. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia udaru mózgu występuje już po 2 latach od rzucenia palenia, a po upływie 5 lat jest takie jak u osób niepalących.