Trzustka to pojedynczy gruczoł składający się z dwóch rodzajów tkanek: trzustki pęcherzykowej oraz trzustki wyspowej. Pęcherzyki trzustki są gruczołami zewnątrzwydzielniczymi, których rolą jest produkcja enzymów trawiennych, odpowiedzialnych za rozkładanie dostarczonych organizmowi pokarmów. Z kolei wysepki trzustkowe pełnią funkcję wewnątrzwydzielniczą (dokrewną) – ich zadaniem jest wydzielanie hormonów kontrolujących węglowodanową przemianę materii.

Czym jest sok trzustkowy?

W trzustce pęcherzykowej produkowany jest sok trzustkowy – bezbarwna, płynna wydzielina z trzustki, jeden z soków trawiennych. Sok trzustkowy dostaje się do dwunastnicy poprzez przewód trzustkowy główny (Wirsunga) oraz przewód dodatkowy (Santoriniego).

W składzie soku trzustkowego znajduje się przede wszystkim woda, a także elektrolity, wodorowęglany, jony sodowe, wapniowe, magnezowe i potasowe oraz enzymy. Wśród najważniejszych proenzymów wytwarzanych przez trzustkę są: trypsynogen (forma nieczynna enzymu: zmienia się w trypsynę pod wpływem enteropeptydazy należącej do endopeptydaz) oraz chymotrypsynogen (forma nieczynna enzymu: zmienia się w chymotrypsynę pod wpływem trypsyny). Inne enzymy obecne w soku trzustkowym to m.in.: lipaza trzustkowa, α-amylaza, elastaza, nukleazy, karboksypeptydazy A i B.

Trypsyna i chymotrypsyna – jaką pełnią rolę?

Trypsyna to aktywna postać trypsynogenu; jest ona podstawowym enzymem trawiennym w organizmie człowieka produkowanym przez część zewnątrzwydzielniczą trzustki. Zarówno trypsyna, jak i chymotrypsyna należą do enzymów proteolitycznych (proteaz), czyli rozkładających białko poprzez rozerwanie wiązania peptydowego. Głównym zadaniem trypsyny i chymotrypsyny jest trawienie białek dostarczanych organizmowi wraz z pokarmem, co odbywa się w jelicie cienkim. Oznacza to, że enzymy te biorą udział w rozkładzie białek na aminokwasy, które to organizm wykorzystuje jako materiał budulcowy oraz odżywczy w tkankach.

Rola trypsyny na czynnościach trawiennych się jednak nie kończy. Trypsyna jest zaangażowana we wrodzoną odporność związaną z jelitem cienkim. W przypadku powstania w organizmie stanu zapalnego po doustnym podaniu preparatu zawierającego enzym trypsynę dochodzi do wzrostu poziomu inhibitorów proteaz oraz do obniżenia ilości szkodliwych dla zdrowia wolnych rodników. W ten sposób trypsyna ogranicza uszkodzenia w tkankach oraz usprawnia gojenie się ran. Z kolei mieszanina trypsyny i chymotrypsyny może wpłynąć na zmniejszenie obrzęków, a także zminimalizować szkodliwe działanie katepsyny D i elastazy.

Badanie stężenia trypsyny

W badaniach laboratoryjnych istnieje możliwość oznaczenia poziomu enzymów trypsyny i chymotrypsyny. Badanie przesiewowe (z krwi bądź kału) wykonuje się pod kątem oceny czynności trzustki – przeprowadza się je w celu ewentualnego wykrycia mukowiscydozy albo niewydolności trzustki. Mukowiscydoza jest chorobą wrodzoną (uwarunkowaną genetycznie), dlatego badanie trypsyny i chymotrypsyny wykonuje się głównie u noworodków i niemowląt. W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia trzustki.

Objawy mukowiscydozy:

1. Ze strony układu oddechowego:

• przewlekły kaszel,
  
• uczucie duszności,
  
• plucie krwią,
  
• nawracające infekcje,
  
• nawracające zapalenie płuc,
  
• zapalenie oskrzelików,
  
• obturacyjne zapalenie oskrzeli,
  
• polipy w nosie,
  
• przewlekłe zapalenie zatok przynosowych,
  
• przewlekłe zakażenie bakterią Pseudomonas aeruginosa i/lub gronkowcem złocistym (Staphylococcus aureus).
  

2. Ze strony układu pokarmowego:

• obfite, tłuszczowe stolce o wyjątkowo przykrym zapachu,
  
• zwiększenie objętości brzucha,
  
• kamica żółciowa,
  
• niedożywienie,
  
• awitaminoza,
  
• niedrożność smółkowa (w okresie noworodkowym),
  
• zaczopowanie przewodów trzustkowych śluzem.
  
• 3. Inne objawy mukowiscydozy:
  
• powstanie tzw. serca płucnego,
  
• pałeczkowatość palców,
  
• obrzęk ślinianek przyusznych,
  
• bezpłodność,
  
• osteoporoza.
  

U osób z niewydolnością trzustki często obserwuje się niedrożność przewodów trzustkowych albo uszkodzenie czy wręcz zniszczenie komórek wytwarzających trypsynogen oraz chymotrypsynogen – może być to związane z takimi poważnymi chorobami, jak przewlekłe zapalenie trzustki czy rak trzustki.

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki:

• dotkliwy i nawracający ból brzucha (głównie po posiłku),
  
• spadek masy ciała,
  
• tłuszczowa biegunka,
  
• żółtaczka (nieznaczna),
  
• podwyższony poziom glukozy we krwi.
  

Rak trzustki na wczesnym etapie zwykle przebiega bezobjawowo. Objawy raka trzustki w stadium zaawansowanym:

• ból brzucha (albo odczuwanie dyskomfortu w jamie brzusznej),
  
• spadek masy ciała,
  
• brak apetytu,
  
• wzdęcia brzucha,
  
• nudności, wymioty,
  
• biegunka,
  
• żółtaczka,
  
• ból pleców,
  
• świąd skóry.
  

Ujemny wynik badania (brak trypsyny i chymotrypsyny w pobranej próbce) oznacza konieczność dalszej diagnostyki.

Bibliografia:

1. http://www.dbc.wroc.pl/Content/2067/a05-4-22_Orlo.pdf.