Skuteczne leczenie nowotworów stanowi jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny. W zależności od rodzaju raka, stopnia zaawansowania choroby i stanu pacjenta stosuje się zabiegi chirurgiczne, chemioterapię i radioterapię. Obecnie największe nadzieje wiązane są z terapią celowaną molekularnie, która działa wyłącznie na komórki nowotworowe i jest dopasowana w oparciu o uwarunkowania genetyczne danej osoby.

Czym jest terapia celowana chorób nowotworowych?

Terapia celowana chorób nowotworowych jest jedną z metod leczenia pacjentów onkologicznych. Opiera się ona na mechanizmach powstawania nowotworów i zmian genetycznych, które zachodzą w komórkach pod wpływem procesów patologicznych. Ich poznanie jest możliwe dzięki badaniom na poziomie molekularnym.

W prawidłowych warunkach wszystkie procesy metaboliczne, które zachodzą w komórkach, są uregulowane i znajdują się pod kontrolą organizmu. Natomiast komórki nowotworowe są wynikiem zmian w strukturach kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA). W wyniku mutacji genetycznej tracą swoje właściwości i funkcje, zaczynają się intensywnie namnażać i przemieszczać do innych narządów wewnętrznych, gdzie tworzą zmianę nowotworową. Wiedza o tym, gdzie zachodzą i jakie są to zaburzenia genetyczne, pozwala na opracowanie indywidualnie dobranych leków, które atakują zmienione komórki poprzez łączenie się z ich specyficznymi receptorami. Ten sposób leczenia to właśnie terapia celowana molekularnie.

Zobacz także: Choroby genetyczne – jak powstają, które dotykają dzieci, a które dorosłych?

Zaletą wykorzystywanej w onkologii terapii celowanej jest możliwość monitorowania skuteczności leczenia, a także liczby komórek nowotworowych, co pozwala na określenie ryzyka wznowy nowotworu i tworzenia się przerzutów.

Dla kogo przeznaczona jest terapia celowana molekularnie?

Podstawą wdrożenia celowanej terapii nowotworowej jest wykonanie badań genetycznych. Jest to tzw. profilowanie genomowe. Umożliwia ono wykrycie zmian, które zaszły w białkach komórek oraz wskazanie wadliwych sekwencji DNA. Ich obecność określa się mianem „cel molekularny”. To warunek konieczny do wdrożenia terapii celowanej. Jego brak powoduje, że taka terapia jest nieskuteczna.

Jak nowoczesna technologia pomaga w walce z nowotworami? Dowiesz się tego filmu:

Należy ocenić ponadto ekspresję komórek nowotworowych, ich wrażliwość na działanie czynników wewnętrznych (np. hormonów produkowanych przez organizm) oraz liczbę i rodzaj receptorów występujących na błonie komórkowej. Dzięki temu możliwe jest określenie przewidywanej podatności pacjenta na zastosowaną terapię celowaną molekularnie.

Terapia celowana molekularnie jest wykorzystywana w przypadku leczenia raka piersi u kobiet, u których występują specyficzne receptory. Stosuje się ją również w przypadku raka jelita grubego z przerzutami, raka płuca oraz czerniaka. Prowadzone są liczne badania kliniczne, które mają potwierdzić skuteczność terapii celowanej w nowotworach prostaty, jajnika i innych.

Jak działa terapia celowana molekularnie?

Terapia celowana molekularnie polega na zastosowaniu leku, który precyzyjnie zwiąże się z receptorami znajdującymi się na powierzchni błony komórkowej komórek nowotworowych, a tym samym zahamuje ich namnażanie się i dalszy wzrost. Leczenie to jest natomiast obojętne dla prawidłowych tkanek ze względu na ich różnice w budowie i ekspresji. Najczęściej stosowanymi środkami leczniczymi w terapii celowanej są przeciwciała monoklonalne i inhibitory kinaz.

Przeciwciała monoklonalne stosowane w terapii celowanej molekularnie to cząsteczki, które łączą się z konkretnym białkiem i niszczą je lub naprowadzają na nie komórki układu immunologicznego. Natomiast inhibitory kinaz (przede wszystkim kinazy tyrozynowej) hamują działanie enzymów niezbędnych komórkom nowotworowym do procesów życiowych.

Skutki uboczne terapii celowanej

Terapia celowana molekularnie jest skierowana wyłącznie na nieprawidłowe komórki nowotworowe. Jednak ze względu na ich selektywną toksyczność mogą wystąpić działania niepożądane. Są one mniej nasilone niż podczas stosowania chemioterapii czy radioterapii.

Najczęściej obserwowanymi skutkami ubocznymi terapii celowanej molekularnie są zmiany skórne. To efekt działania leku na receptory naskórkowego czynnika wzrostu. U pacjentów pojawia się wysypka o charakterze grudkowo-krostkowym, która przypomina trądzik pospolity. Jest ona najczęściej zlokalizowana na skórze twarzy, szyi i tułowia. Innymi efektami niepożądanymi są: suchość skóry, uporczywy świąd, nadmierna pigmentacja naskórka, zapalenie mieszków włosowych i teleangiektazje – poszerzone drobne naczynia krwionośne prześwitujące przez skórę.

Bibliografia:

1. M. Kowalska, Dermatologiczne objawy uboczne w przebiegu chemioterapii i celowanej terapii przeciwnowotworowej, [w:] „Przegląd Dermatologiczny” 2016, 103, s. 127–138.