Nadczynność tarczycy to schorzenie, które wynika z nadmiaru wolnych hormonów tarczycy w organizmie. O ile zespół pełnoobjawowy jest łatwy do rozpoznania na podstawie wywiadu i badania klinicznego, o tyle utajona postać wymaga potwierdzenia wstępnej diagnozy poprzez wykonanie testów laboratoryjnych.

Nadczynność tarczycy

Tarczyca dostarcza organizmowi hormonów, które regulują tempo przemiany materii i procesy metaboliczne. Są to trójjodotyronina (T3) i tyroksyna (T4). W warunkach fizjologicznych intensywność ich wydzielania jest zależna od stężenia przysadkowego hormonu tyreotropowego (TSH). Sprzężenie zwrotne sprawia, że nadmierny wzrost poziomu wolnych frakcji T3 i T4 (czyli FT3, FT4) powoduje spadek stężenia TSH i zmniejszenie aktywności tarczycy. Z kolei przy nadmiernym spadku ich stężenia we krwi przysadka i tarczyca reagują odwrotnie. W ten sposób zachowywana jest dynamiczna równowaga, która pozwala organizmowi na pracę we właściwym tempie. W nadczynności tarczycy ta regulacja jest zaburzona. Zwykle to tarczyca wydziela więcej hormonów i nie reaguje na spadające stężenie TSH. Do typowych objawów należą: nadmierna potliwość, uczucie gorąca i podwyższona na stałe temperatura, niepokój,pobudzenie bezsenność, postępująca utrata wagi. Jeśli nadmiar T3 i T4 nie jest znaczący, objawy są mniej charakterystyczne. Wówczas nadczynność jest w fazie tzw. subklinicznej.

Objawy utajonej nadczynności tarczycy

U chorych z utajoną nadczynnością tarczycy występują zwykle zaburzenia snu, a także objawy przypominające nieżyt przewodu pokarmowego. U osób starszych często dochodzi do nadkomorowych zaburzeń rytmu (częstoskurcz napadowy, migotanie przedsionków). W związku z nasileniem procesów spalania i ich przewagą nad mechanizmami odbudowy tkanek masa ciała powoli się zmniejsza. Jednocześnie (przy dłużej trwającej chorobie) spada stopień uwapnienia kości, co może doprowadzić do osteoporozy i do powstawania złamań patologicznych (czyli takich, do których dochodzi pod wpływem minimalnej siły lub bez jasnej przyczyny). Dodatkowym objawem jest zmniejszanie się aktywności hormonów płciowych ze względu na obecność nadmiernej ilości białek krwi, które je wiążą.

Rozpoznawanie subklinicznej nadczynności tarczycy

Rozpoznanie nadczynności w fazie utajonej (subklinicznej) wymaga dokładnej analizy zebranego od chorego wywiadu, wyników badania fizykalnego oraz potwierdzenia diagnozy za pomocą badań laboratoryjnych i obrazowych. Łatwiej ją postawić, jeśli chory przebył już w przeszłości choroby tarczycy albo ma wyczuwalnie powiększony gruczoł tarczowy (wole). Pacjenta kieruje się zwykle na badania poziomów FT3, FT4, hormonu tyreotropowego. Po wstępnym stwierdzeniu podwyższonych stężeń dwóch pierwszych substancji i obniżeniu ilości TSH wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG) tarczycy. Jego celem jest sprawdzenie, czy nie jest ona powiększona i czy nie znajdują się w niej guzki. Jednocześnie kieruje się pacjenta na scyntygrafię tarczycy. Wychwytuje ona znakowany radioaktywnie jod (niezbędny do syntezy hormonów); na wyniku uwidaczniają się obszary o zwiększonej aktywności (miejsca nadczynne).

Subkliniczna nadczynność tarczycy – leczenie

Podstawą skutecznego leczenia jest określenie pierwotnej przyczyny nadczynności. Może nią być:

• rozwijająca się choroba Gravesa-Basedowa,

• zapalenia tarczycy (w tym – o podłożu autoimmunologicznym),

• rozwijające się wole nadczynne,

• choroba przysadki (przy której poziom TSH jest zdecydowanie podwyższony).

Chorobę o niewielkim nasileniu leczy się objawowo. Najczęściej wykorzystuje się leki stabilizujące pracę serca, zmniejszające natężenie innych dolegliwości wegetatywnych.

Całość terapii odbywa się pod kontrolą endokrynologa i w przypadku znacznego spadku stężenia TSH (poniżej 0,1 mj/l) wdraża się leczenie typowe dla pełnoobjawowej nadczynności tarczycy. Polega ono na zastosowaniu jodu radioaktywnego albo wykonaniu wycięcia gruczołu tarczowego (tyroidektomii). Zabieg operacyjny ma charakter subtotalny, tzn. pozostawia niewielką ilość tkanki, która może nadal wytwarzać dawki T3 i T4 potrzebne do normalnego życia. Generalnie jednak celem leczenia jest zmniejszenie masy tarczycy i co za tym idzie – produkcji hormonów.

Specyficzny przypadek stanowią chorzy, którzy używają leków zawierających hormony tarczycy po przebyciu wcześniejszych zabiegów. Jeśli podawana dawka jest zbyt wysoka, może dochodzić do objawów subklinicznej nadczynności. Do poprawy stanu chorego wystarczy zmniejszenie ilości podawanych hormonów.