Splot słoneczny (Plexus solaris) to zwyczajowa, wspólna nazwa dwóch splotów trzewnych – lewego i prawego. Określenie to powstało w związku z charakterystycznym kształtem, wynikającym z promienistego dochodzenia do splotu i rozchodzenia się od niego bardzo licznych włókien nerwowych i naczyń krwionośnych.

Splot słoneczny – lokalizacja i budowa

Splot słoneczny zlokalizowany jest w tylnej części nadbrzusza. Położony jest na przedniej powierzchni kręgosłupa. Prawy i lewy splot trzewny mogą być od siebie lekko oddzielone albo zrośnięte ze sobą, tworząc jednolitą strukturę. Z góry ograniczeniem splotu jest przepona, z boków nadnercza. W części dolnej splot sięga do poziomu górnej krawędzi tętnic nerkowych. Przed splotem słonecznym znajduje się aorta brzuszna.

Splot słoneczny składa się z dużej ilości komórek nerwowych (jest to największe ich skupienie poza ośrodkowym układem nerwowym). Splot jest definicyjnie miejscem, gdzie gromadzą się, przeplatają i krzyżują włókna nerwowe, ale bez tworzenia synaps. Specyfika budowy splotu trzewnego polega na tym, że w jego anatomicznym obrębie znaleźć można zwoje. Są to miejsca, w których znajdują się komórki nerwowe i dochodzi do „przełączania” w synapsach sygnałów elektrycznych z włókna komórki mózgowej do układu włókien komórki zwojowej (obwodowej). Te z kolei przenoszą bodźce do poszczególnych narządów:

• przepony,
  
• wątroby,
  
• śledziony,
  
• żołądka, dwunastnicy i jelit,
  
• nadnerczy i nerek,
  
• narządów płciowych (jajników albo jąder),
  
• dużych naczyń, w tym aorty.
  

Do podstawowych struktur splotu słonecznego należą parzyste zwoje trzewne i aortalno-nerkowe oraz nieparzyste zwoje: krezkowy górny i dolny.

Impulsy, które przez splot słoneczny są „rozdzielane” do różnych organów, są przekazywane z mózgu głównie za pośrednictwem gałązek pnia współczulnego (dolne gałązki piersiowe i górne brzuszne), nerwów trzewnych oraz nerwów błędnych.

Splot słoneczny – funkcje i działanie

Splot słoneczny jest częścią autonomicznego układu nerwowego. Oznacza to, że nie realizuje czynności zależnych od woli człowieka, ale głównie przenosi impulsy układu współczulnego i przywspółczulnego. Ich działanie w odniesieniu do poszczególnych narządów jest przeciwne (np. kurczenie i rozszerzanie naczyń, przyspieszanie i zwalnianie pracy serca lub oddechu). Oba te układy, wraz z gruczołami dokrewnymi (wydzielającymi do krwi hormony i również w pewnym zakresie stymulowanymi do pracy działaniem nerwów), zapewniają człowiekowi homeostazę, czyli stan równowagi procesów niezbędnych do życia.

Sploty i nerwy wychodzące ze splotu słonecznego regulują m.in. następujące procesy:

• częstość oddychania – za pośrednictwem wpływu na przeponę,
  
• regulację ciśnienia krwi (poprzez zmianę napięcia ściany i tym samym średnicy naczyń tętniczych),
  
• wydzielanie soku żołądkowego, żółci, soku trzustkowego,
  
• perystaltykę żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego i grubego,
  
• metabolizm i przemiany w obrębie wątroby i śledziony,
  
• regulację napięcia zwieraczy (np. brodawki Vatera, odźwiernika żołądka, zwieraczy pęcherza moczowego lub odbytu),
  
• wydzielanie hormonów przez nadnercza, trzustkę,
  
• regulację działania narządów płciowych.
  

Choroby splotu słonecznego

Praktyka kliniczna nie definiuje zespołów chorobowych, które byłyby pierwotnymi schorzeniami splotu słonecznego.

Dysfunkcje działania splotu słonecznego mogą obejmować zaburzenia regulacji wegetatywnej lub dolegliwości bólowych. Spotyka się je w przypadku nieprawidłowej stymulacji splotu przez ośrodkowy układ nerwowy albo w przypadku chorób przestrzeni zaotrzewnowej, w której splot jest zlokalizowany.

Praca splotu może być zaburzona, gdy w mózgu rozwijają się choroby o podłożu miażdżycowym (niedokrwienie), zapalnym (zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych), zwyrodnieniowym lub degeneracyjnym albo w przebiegu nowotworów mózgu.

Jak zbudowany jest układ nerwowy? Odpowiedź znajdziesz w filmie:

W przestrzeni zaotrzewnowej w okolicy splotu słonecznego znajduje się wiele struktur, których choroby mogą wpływać na jego funkcję. Może to być ucisk spowodowany np. przez powiększone węzły chłonne (pierwotny lub przerzutowy proces nowotworowy, zmiany swoiste lub powiększenie w przebiegu chorób systemowych), tętniaka aorty, guzy lub torbiele nerek lub nadnerczy, stan zapalny przestrzeni zaotrzewnowej albo ropień. Również hepatomegalia lub splenomegalia (powiększenie wątroby lub śledziony) mogą oddziaływać na funkcjonowanie splotu słonecznego.

Istotnym elementem jest zaburzenie przewodnictwa nerwowego albo synaptycznego w obrębie splotu lub nerwów przez zaburzenia elektrolitowe, niektóre leki, używki czy substancje psychoaktywne.

Uderzenie w splot słoneczny

W obiegowych opiniach cios w okolicę nadbrzusza (tam, gdzie znajduje się splot słoneczny) jest bardzo niebezpieczny. Mocne uderzenie tej okolicy może rzeczywiście spowodować gwałtowną reakcję wynikającą z mechanicznego podrażnienia oraz z bardzo silnego, związanego z urazem bólu. W efekcie może dojść nawet do czasowego, odruchowego zatrzymania oddechu. Oczywiście taki tępy uraz może też spowodować uszkodzenia narządów wewnętrznych.

Splot słoneczny w alternatywnych koncepcjach

Według niektórych, niezwiązanych z medycyną klasyczną, teorii splot słoneczny jest tzw. mózgiem brzusznym, miejscem, gdzie splatają się procesy ze sfery duchowej i somatycznej. Zwolennicy takiego podejścia zalecają kompleksowe leczenie problemów emocjonalnych w połączeniu z terapią schorzeń jamy brzusznej, co – w zależności od teorii – wymaga zastosowania różnych schematów postępowania. Współczesna medycyna łączy w definicji zdrowia obie te sfery życia, lecz żadne badania naukowe nie potwierdzają efektywności leczenia opartego na tak odległych zależnościach.