Splot ramienny (znany również jako splot barkowy) jest zbudowany z włókien gałązek przednich nerwów rdzeniowych wychodzących z kanału kręgowego na poziomie czterech dolnych kręgów szyjnych (C5–C8) i pierwszego kręgu piersiowego (Th1). Włókna nerwowe grupują się w wiązki i tworzą liczne nerwy. Dzięki nim prawidłowo funkcjonuje cała kończyna górna.

Anatomia splotu ramiennego

Splot ramienny to miejsce, w którym przeplatają się i krzyżują włókna nerwowe. Wychodzą one z komórek zlokalizowanych w mózgu, przechodzą do kanału kręgowego i jako gałązki nerwów rdzeniowych opuszczają go na poziomie każdego kręgu. Splot ramienny utworzony jest z gałązek 5 kolejnych nerwów. Jest dużą strukturą, którą dzieli się na część nad- i podobojczykową. Część nadobojczykowa zlokalizowana jest w bocznej części szyi, podobojczykowa mieści się w dole pachowym (poniżej tzw. trójkąta łopatkowo-obojczykowego).

Gałązki 6 nerwów rdzeniowych łączą się początkowo w 3 pnie nerwowe (górny, środkowy i dolny), te zaś wymieniają się włóknami, tworząc 3 pęczki (tylny, boczny i przyśrodkowy). Pęczki nerwowe dzielą się na nerwy długie i krótkie (z których część odchodzi też od wyższych pięter splotu).

Nerwy krótkie unerwiają mięśnie obręczy barkowej. Odpowiednie nerwy zaopatrują mięśnie piersiowe (większy i mniejszy), naramienne i mięśnie, których przyczepy znajdują się na łopatce.

Nerwy długie kontrolują motorycznie i czuciowo kończynę górną. Najważniejszą rolę pełnią nerwy, które swoim zasięgiem obejmują również rękę:

• pośrodkowy – przechodzący przez dół łokciowy, unerwiający od strony dłoniowej (wewnętrznej) kciuk oraz palce wskazujący, środkowy i połowę palca serdecznego,
  
• promieniowy – przechodzący po zewnętrznym brzegu stawu łokciowego – dochodzący do grzbietowej części kciuka, palca wskazującego i środkowego,
  
• łokciowy – docierający przez przyśrodkową część stawu łokciowego aż do grzbietowej części palca środkowego oraz do palców serdecznego i małego.
  

Tak precyzyjny podział obszaru unerwienia wynika ze złożoności funkcji i możliwości wykonywania różnorodnych ruchów przez rękę i palce. Czynności te wymagają nie tylko skomplikowanego i precyzyjnego mechanizmu kostno-stawowego i mięśniowego, ale również doskonałego mechanizmu czucia i sterowania ruchem.

Złożoność splotu ramiennego pozwala na kompleksowe zarządzanie działaniem całej kończyny górnej: w zakresie ramienia, przedramienia, ręki, a także obręczy barkowej. Zapewnia ona stabilność stawu ramiennego i zwiększa zakres ruchów dzięki możliwości świadomej zmiany pozycji łopatki i obojczyka.

Uszkodzenia splotu ramiennego

Splot ramienny, dzięki temu, że znajduje się wśród mięśni szyi i w dole pachowym, jest dobrze zabezpieczony przed uszkodzeniami mechanicznymi. Jednak okolice stawu barkowego są narażone na urazy różnorodnego typu: komunikacyjne (wypadek samochodowy, upadek) i sportowe. W drugiej kategorii przeważają dyscypliny, takie jak piłka nożna, rugby i inne sporty kontaktowe oraz snowboard, jazda na rowerze, łyżwach, rolkach, nartach. Uszkodzenie splotu ramiennego może mieć formę częściowego lub całkowitego przerwania niektórych pni lub pęczków oraz nerwów, wynikającego z nagłego ich rozciągnięcia (np. przy zwichnięciu stawu barkowego). W przypadku złamania relatywnie często dochodzi do przecięcia którejś z wymienionych struktur przez odłamy kostne.

O ile objawy częściowego uszkodzenia splotu lub nerwu mogą po kilku miesiącach ustąpić, o tyle przerwanie ciągłości tych struktur daje w efekcie nieodwracalne porażenie nerwu Jedynym sposobem leczenia jest wówczas operacyjne odtworzenie jego ciągłości. Zabieg polega na zszyciu osłonek przerwanego nerwu w taki sposób, by końce poszczególnych włókien nerwowych znalazły się jak najbliżej siebie. Daje im to szansę na wtórną regenerację. Proces jest długotrwały, wymaga rozległego wsparcia rehabilitacyjnego i fizjoterapeutycznego, a końcowy efekt nie zawsze jest zadowalający.

Splot ramienny – powiązane dolegliwości bólowe

Bóle okolic splotu ramiennego lub nerwobóle dotyczące nerwów z niego wychodzących wynikają przeważnie z ucisku na korzenie lub gałązki nerwów rdzeniowych w okolicy kręgosłupa. Jest on najczęściej rezultatem zmian zwyrodnieniowych (wyrośla kostne, zmiany jąder miażdżystych) lub utrwalonego nieprawidłowego ustawienia kręgosłupa. Zmiany tego typu są wielkim problemem społecznym, tym bardziej że coraz większa część populacji pracuje w wymuszonej pozycji (np. przy komputerze), spędza czas wolny przed telewizorem, a średni poziom aktywności fizycznej jest niedostateczny. Podstawowe znaczenie dla unikania i zmniejszania tego typu bólów ma więc zachowanie prawidłowej pozycji podczas pracy czy w trakcie jazdy samochodem oraz regularne, rekreacyjne uprawianie sportu lub turystyki pieszej. Pozwala to na zachowanie właściwego ustawienia kręgosłupa szyjnego i wzmocnienie stabilizujących go mięśni.

Rzadziej spotykaną przyczyną zespołów bólowych są procesy chorobowe toczące się w obrębie szyi lub dołu pachowego. Najczęściej jest to powiększenie węzłów chłonnych, w efekcie przewlekłego zapalenia lub choroby nowotworowej. Węzły dołu pachowego są częstym miejscem powstawania przerzutów.

Najważniejsze jest diagnozowanie przewlekłych bólów związanych ze splotem ramiennym. Postawienie właściwego rozpoznania jest kluczem do zastosowania odpowiedniego leczenia lub zabiegów rehabilitacyjnych.