Sonda żołądkowa (zgłębnik żołądkowy) to narzędzie proste w użyciu. W koniecznych przypadkach pacjent jest w stanie założyć ją samodzielnie. Może zrobić to także jego rodzina. Aby sonda długo zachowała drożność, niezbędna jest jej właściwa pielęgnacja.

Rodzaje sond żołądkowych

Sondy, które wprowadza się do żołądka, dzieli się na dwie kategorie. Część z nich przeznaczona jest do zakładania przez usta i może mieć większą średnicę, ale większość to zgłębniki nosowo-jelitowe. Dzięki mniejszej średnicy można je wprowadzać przez nos do gardła, a dalej do przełyku i żołądka. Powodują one u pacjenta mniejszy dyskomfort niż zgłębniki zakładane przez usta. Można je utrzymywać przez dłuższy czas, stosując do regularnych zabiegów lub karmienia.

Najczęściej na rynku spotyka się sondy żołądkowe silikonowe i plastikowe (wykonane z PVC). Długość i średnica zgłębnika jest dostosowana do wieku i budowy ciała chorego. Poszczególne wersje są najczęściej oznaczane kolorami. Przy dłuższym stosowaniu sondy warto mieć zapasowy dren na wypadek wypadnięcia lub zatkania tego, który jest aktualnie używany. Należy zawsze wiedzieć, jakiego typu dren powinien być założony, by tę informację przekazać udzielającemu pomocy lekarzowi lub pielęgniarce.

Wskazania do założenia sondy żołądkowej

Podstawowym wskazaniem do założenia sondy żołądkowej jest konieczność karmienia osoby nieprzytomnej albo takiej, która z różnych względów nie może przyjmować pokarmów doustnie. Dotyczy to np. osób z oparzeniami jamy ustnej albo po zabiegach z zakresu chirurgii szczękowo-twarzowej. W takiej sytuacji zakłada się zgłębnik nosowo- żołądkowy.

W celu wykonania płukania żołądka po spożyciu substancji toksycznych (np. grzybów) lub przy przedawkowaniu leków stosuje się sondy zakładane przez usta o możliwie dużej średnicy. Pozwala to na szybkie podanie większej ilości płynu płuczącego i ułatwia odpływ treści z żołądka, nawet jeśli są to większe fragmenty pokarmu lub tabletek. Podobnego drenu używa się przy badaniu wydzielania soku żołądkowego, które trwa zwykle 1–2 godziny. Specyficzną grupę wskazań stanowią ostre stany chirurgiczne. Sondę zakłada się:

• po rozległych zabiegach w jamie brzusznej (by zmniejszyć obciążenie przewodu pokarmowego, odsysać cofającą się treść),

• przy ostrym zapaleniu trzustki – aby odessać sok żołądkowy, który ze względu na działanie zawartego w nim kwasu odruchowo pobudza wydzielanie enzymów trzustkowych i może nasilać objawy choroby,

• w przypadku krwawienia do przewodu pokarmowego z żylaków przełyku lub owrzodzenia żołądka.

W niektórych sytuacjach (np. diagnostyka, choroby) czasowe założenie sondy żołądkowej bywa korzystne u osób z intensywnym refluksem żółciowym. Odsysanie żółci przedostającej się wstecznie do żołądka może zmniejszyć natężenie objawów wynikających z drażnienia błony śluzowej, takich jak nudności, wymioty, zgaga oraz zmniejszać prawdopodobieństwo uszkodzenia śluzówki żołądka.

Podstawowym przeciwwskazaniem do zakładania sondy żołądkowej bez wcześniejszych badań jest jakiekolwiek podejrzenie perforacji oraz niedrożności przełyku lub żołądka.

Sonda żołądkowa – zakładanie

Sonda żołądkowa zakładana przez nos powinna być sterylna, mieć zaokrąglony koniec bez ostrych krawędzi i nie może mieć żadnych załamań. Końcówkę smaruje się żelem znieczulającym (najczęściej z zawartością lignokainy), po czym obrotowym ruchem wprowadza przez nozdrze. Kiedy przez jamę nosową dostanie się ona do gardła, należy polecić pacjentowi, aby przełykał ślinę. Tylko w trakcie tej czynności zgłębnik można przesuwać do przodu. Dzięki temu wsunie się on do przełyku, a nie do krtani.

Stopniowo sonda zagłębia się dalej, aż do odpowiedniego znacznika. Prawidłowe umieszczenie sondy w żołądku potwierdza się odessaniem niewielkiej ilości wydzieliny. Przy badaniu papierkiem lakmusowym powinna mieć ona kwaśny odczyn – typowy dla soku żołądkowego. Jeśli w trakcie zabiegu chory zacznie kasłać, będzie odczuwał duszność, dojdzie do zaburzeń oddychania albo zasinienia powłok, należy usunąć zgłębnik i nie powtarzać zabiegu bez asysty pielęgniarki lub lekarza. Prób umieszczenia sondy należy również zaniechać, gdy podczas jej wsuwania napotka się wyczuwalny opór. Nie wolno na siłę popychać jej dalej.

Karmienie przez zgłębnik żołądkowy

Karmienie przez zgłębnik odbywa się za pomocą strzykawki o dużej pojemności. Pokarmy powinny być zmiksowane w stopniu umożliwiającym wstrzyknięcie ich do drenu bez większych oporów. Podawanie pokarmu należy poprzedzić płukaniem cewnika i kontrolą jego umieszczenia. Do płukania używa się ok. 50 ml ciepłej wody, którą wlewa się do drenu, a następnie próbuje odsysać. Przed podaniem posiłku należy skontrolować umieszczenie cewnika, badając odczyn odessanej próbki treści. Wskaźnik pH powinien zawierać się w przedziale wartości 1,5–5, co odpowiada odczynowi kwaśnemu. Jeśli wartość jest większa, nie wolno podawać przez zgłębnik żadnej substancji. Niezbędny jest kontakt z personelem medycznym.

Pielęgnacja pacjenta z sondą żołądkową

Pielęgnacja sondy żołądkowej (płukanie przed i po posiłku, a co 4–6 godzin również w porze nocnej) pozwala na utrzymanie jej drożności przez dłuższy czas i zmniejsza częstość nieprzyjemnej dla chorego wymiany.

Ważne jest to, by przy wymianie korzystać na przemian z obu nozdrzy, co pozwoli uniknąć powstawania odleżyn w miejscu kontaktu tkanek z drenem. By zapobiec zmianom zapalnym na skórze, powinno się zmieniać miejsca przyklejania przylepca stabilizującego zgłębnik, a skórę pielęgnować za pomocą kremów.

Sonda żołądkowa – jak długo można ją utrzymywać?

Sondę żołądkową wymienia się na bieżąco, w miarę potrzeb i w zależności od stanu chorego. Uważa się jednak, że łączny czas użycia zgłębnika nie powinien przekraczać 2 miesięcy. Po tym okresie należy rozważyć celowość wykonania gastrostomii i założenia zgłębnika typu PEG.