W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 różne postacie nerwic opisane zostały jako „zaburzenia lękowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną” pod symbolami F40–F48. Do grupy tej należą m.in. fobie, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw), reakcja na ciężki stres, zaburzenia dysocjacyjne i zaburzenia występujące pod maską somatyczną (tzw. nerwica wegetatywna). Zasadniczym symptomem nerwic jest lęk.

Objawy nerwicy w sferze emocji i zaburzenia poznawcze

W przypadku wszystkich rodzajów nerwicy najczęstsze objawy w sferze emocji są podobne. Chory doświadcza lęku, który nasila się w kontakcie ze stresogennym bodźcem. Aby zredukować napięcie i towarzyszące mu symptomy somatyczne, unika sytuacji, które są przyczyną tych objawów. Zarówno lęk, jak i związane z nim ograniczenia wpływają negatywnie na stan psychiczny chorego. Znacząco obniżają jego nastrój (niekiedy prowadząc nawet do depresji), odbierają energię, zdolność do radowania się, wpływają negatywnie na samoocenę. Przypadkom ciężkich nerwic towarzyszy pesymizm, a nawet myśli samobójcze.

Zaburzenia lękowe obniżają komfort życia chorego także w sferze poznawczej. Osoba dotknięta którymś z typów nerwicy ma pogorszoną sprawność myślenia, problemy z koncentracją, pamięcią. Niekiedy mogą też powstawać zaburzenia percepcji – chory ma poczucie, że świat, w którym funkcjonuje, jest nierzeczywisty.

Behawioralne objawy nerwicy

Największe zróżnicowanie objawów nerwicy obserwuje się w zachowaniu osób dotkniętych jej poszczególnymi typami. U chorych cierpiących na fobię najsilniej zaznacza się unikanie sytuacji, które budzą w nim dyskomfort i poczucie zagrożenia. Lęk pojawiać się może na samą myśl o stresogennym bodźcu. Przykładem jest klaustrofobia, której obiektem są nieduże, zamknięte pomieszczenia. Skutkiem takiego zaburzenia może być unikanie jazdy windą.

W przypadku nerwicy natręctw objawy obejmują obsesyjne, nieakceptowane przez chorego myśli i związane z nimi kompulsywne, irracjonalne zachowania, których celem jest zredukowanie napięcia. Natrętne myśli mogą dotyczyć np. wszechobecności bakterii chorobotwórczych. W ich obliczu przymusowym zachowaniem może stać się przesadnie częste mycie rąk.

Jak rozpoznać i jak leczyć nerwicę? Dowiesz się tego z filmu:

Reakcją na ciężki stres (zespół stresu pourazowego) np. u ofiar katastrof czy przemocy są zaburzenia adaptacyjne. Osoba, która przeżyła traumę, trwa w stanie napięcia emocjonalnego sprawiającym, że z trudem przychodzi jej wykonywanie codziennych czynności. Czuje się bezradna, łatwo popada w rozdrażnienie, izoluje się od ludzi, unika sytuacji, które przypominają o przebytym urazie, a jednocześnie wciąż przeżywa go na nowo w natrętnych wspomnieniach.

Zaburzenia dysocjacyjne również rozwijają się pod wpływem silnych, przykrych doświadczeń, przy czym zasadniczym objawem tego typu nerwicy jest wyparcie ze świadomości jej przyczyn. W konsekwencji dochodzi do rozpadu związków pomiędzy poczuciem tożsamości chorego, jego pamięcią, percepcją i kontrolą zachowań. Może on np. zachowywać pełną sprawność umysłową i normalną aktywność, ale zapomnieć o swojej przeszłości i wyruszyć w daleką, pozornie celową podróż, której nie będzie pamiętał po ustąpieniu zaburzenia.

Częstymi objawami nerwicy wegetatywnej są dolegliwości bólowe, które nie mają odzwierciedlenia w stanie zdrowia danej osoby. Chory ma realne dolegliwości, ale żadne badania nie wykazują ich fizycznej przyczyny, ponieważ źródłem jest nieuświadomione napięcie czy lęk. Kiedy dominująca postać objawów dotyczy określonego organu, mówi się np. o nerwicy serca czy żołądka.

Somatyczne objawy nerwicy

Charakterystycznym zespołem objawów wszystkich nerwic jest wegetatywna reakcja na stres. W normalnych warunkach zachodzące w organizmie zmiany pozwalają na pełną mobilizację do działania, np. ucieczki przed niebezpieczeństwem czy napisania trudnego egzaminu. Przy zaburzeniach lękowych reakcje wegetatywne pojawiają się mimo braku realnego zagrożenia i często są tak uporczywe, że znacząco utrudniają choremu normalne funkcjonowanie.

Typowe objawy somatyczne nerwicy to kołatanie serca, przyspieszone tętno, duszność, suchość w ustach, zawroty głowy, nudności, drżenie kończyn, nadmierna potliwość. W zetknięciu ze stresogennym bodźcem u chorego dochodzi niekiedy do ataku paniki, podczas którego traci on kontrolę nad swoim zachowaniem. Może zacząć krzyczeć, płakać, uciekać lub – przeciwnie – znieruchomieć, a nawet zemdleć. Na co dzień chory często cierpi na zaburzenia snu, apetytu, dysfunkcje seksualne.

Typowy dla nerwicy jest także lęk antycypacyjny, czyli występowanie wegetatywnych symptomów lęku na samą myśl o jego obiekcie. Zjawisko to wiąże się ze swego rodzaju sprzężeniem zwrotnym, ponieważ niepokojące reakcje organizmu potęgują u chorego lęk, który z kolei nasila fizyczne dolegliwości.

Bibliografia:

1. M. Seligman, E. Walker, D. Rosenhan, Psychopatologia, tł. J. Gilewicz, A. Wojciechowski, Poznań 2003, s. 180–264.
2. A. Kępiński, Psychopatologia nerwic, Kraków 2009.