Samookaleczanie może stanowić formę regulowania rozpaczy, bólu, udręki, cierpienia, obecności czegoś bardzo trudnego do zniesienia, niemożliwego do przedstawienia w normalny sposób. Zgodnie z przepisami Kodeksu karnego samookaleczanie jako forma samouszkodzenia ciała nie jest przestępstwem. Najczęstsza postać tej tendencji to cięcie żyletkami.

Czym jest samookaleczanie?

Samookaleczenie (z ang. self-harm) definiuje się jako celowe, zamierzone, umyślne uszkodzenie swojego ciała. Nie towarzyszą mu intencje samobójcze. Konsekwencją takiego zachowania w zależności od wykorzystanego narzędzia bywa krwawienie, ból, oparzenie bądź zasinienie. Zasadniczym celem podejmowania samookaleczania jest regulacja wewnętrznego napięcia. Zjawisko to dotyczy przede wszystkim populacji młodzieży. Szczyt jego występowania przypada na wiek 12–14 lat.

Zobaczcie, jak rozpoznać, że dziecko myśli o samobójstwie:

Kryteria diagnostyczne samookaleczania

Kryteria diagnostyczne samoczynnego okaleczania ciała według klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5 (z ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) przedstawiają się następująco:

• obniżony nastrój, negatywna opinia o własnej osobie, lęki, smutek,
• powtarzalność (co najmniej 5 zdarzeń w ciągu ostatniego roku),
• świadomość rozwiązania problemów interpersonalnych, doświadczanie ulgi w wyniku działania bodźca samookaleczającego,
• trudność w opanowaniu potrzeby samookaleczenia mimo wynikających z tego negatywnych konsekwencji – kompulsywny charakter zachowań.

Jakie są przyczyny samookaleczania?

Przyczyny samookaleczenia mogą być różne. Specjaliści wymieniają przede wszystkim zaburzania zachowania, autyzm, schizofrenię i stany depresyjne. Stanowić mogą formę wołania o pomoc lub próbę zwrócenia na siebie uwagi. Bywają konsekwencją traumatycznych doświadczeń – znęcania fizycznego, psychicznego bądź molestowania seksualnego. Skłonność do samouszkodzenia ciała obserwowana jest w przebiegu niektórych zaburzeń genetycznych, w tym m.in.: zespołu Cornelii de Lange, Lescha-Nyhana czy łamliwego chromosomu X. Do grupy ryzyka należą perfekcjoniści, a także osoby o niskiej samoocenie, nieakceptujące siebie i narażone na przewlekły stres.

Jakie funkcje pełni samookaleczanie?

Według Glorii Babiker i Lois Arnold funkcje samookaleczania związane są z:

• radzeniem sobie i przetrwaniem – unikanie, regulacja lęku, łagodzenie gniewu, ból fizyczny jako sposób przerwania bólu emocjonalnego, rozładowanie wewnętrznego napięcia;
• odzyskaniem świadomości rzeczywistości oraz podniesieniem poczucia kontroli i autonomii;
• radzeniem sobie z osobistym doświadczeniem – ponowne przeżywanie urazu, wyrażanie lub demonstrowanie traumatycznych doświadczeń;
• karaniem siebie i przyjmowaniem roli ofiary – oczyszczenie, karanie, łagodzenie dezorientacji;
• relacjami społecznymi – komunikacja, wywieranie wpływu, poczucie odrzucenia, samotność.

Jakie mogą być postacie samookaleczania?

Samookaleczanie może się przejawiać w różny sposób. Jedną z najczęstszych postaci jest nacinanie skóry żyletką, nożem lub scyzorykiem. Rany zadawane są przeważnie na przedramionach, ramionach, dłoniach i udach. Wśród innych możliwych form samookaleczania wymienia się m.in.:

• przypalanie ciała papierosem, zapalniczką, rozgrzanym przedmiotem,
• uderzanie głową lub obijanie się o ściany,
• uderzanie w głowę twardymi przedmiotami,
• podcinanie żył,
• polewanie skóry żrącymi substancjami,
• intensywne drapanie i szorowanie skóry,
• wbijanie w ciało ostrych przedmiotów typu pinezki, szpilki, igły, agrafki.

Samookaleczanie w ICD-10

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) samookaleczanie figuruje pod numerem X78, co oznacza, że przyporządkowane zostało do kategorii X, czyli Zewnętrznych przyczyn zachorowania i zgonu oraz do grupy 78 – Zamierzonego samouszkodzenia przy użyciu narzędzia ostrego.

Leczenie samookaleczania

Leczenie samookaleczania jest koniecznością. Autoagresja stanowi ryzyko dla zdrowia i życia. Specjaliści wskazują na możliwość uzależnienia się od zadawanego sobie bólu. Z osobą chorą najlepiej udać się do psychiatry. W ramach terapii zalecana jest nauka konstruktywnego rozwiązywania problemów, rozpoznawania oraz bezpiecznego wyrażania negatywnych uczuć i lęków, społecznego komunikowania potrzeb w akceptowany sposób. Polecaną metodą leczenia jest terapia oparta na psychoanalizie. Efekty przynosi też leczenie przez twórczość czy skierowane na ciało. Dodatkiem do nich może być terapia behawioralna, ćwiczenia oddechowe, koloroterapia czy oddziaływanie światłem. Oprócz specjalistycznej pomocy bardzo istotną rolę odgrywa wsparcie bliskich osób. W sytuacji, gdy samookaleczanie stanowi wynik depresji lub choroby psychicznej, konieczna bywa farmakoterapia.

Bibliografia:

1. S. Pawłowska, Ostre przedmioty – samookaleczenia wśród młodzieży, [w:] „Remedium”, 2019, 4(309), s. 15–17.

2. G. Babiker, L. Arnold, Autoagresja. Mowa zranionego ciała, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2002.

3. H. Kądziela-Olech, G. Żak, B. Kalinowska i wsp., Częstość zamierzonych samookaleczeń bez intencji samobójczych – Nonsuicidal Self-Injury (NSSI) wśród uczniów szkół ponadpodstawowych w odniesieniu do wieku i płci, [w:] „Psychiatria Polska”, 2015, 49(4), s. 765–778.

4. A. Eckhardt, Autoagresja, Wydawnictwo WAB, Warszawa 1998.

5. W. Radziwiłłowicz, M. Lewandowska, Funkcje zamierzonych samookaleczeń i ich kliniczne korelaty wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie, [w:] „Psychiatria Polska”, 2017, 51(2), s. 303–322.