Riketsje (Rickettsia) są drobnoustrojami odpowiedzialnymi za wiele chorób, które nazywa się riketsjozami. Schorzenia te wyróżniają się wysoką gorączką.

Riketsje – charakterystyka bakterii

Riketsje to grupa Gram-ujemnych bakterii o pałeczkowatym kształcie, bytujących na owadach, ssakach, a także na niektórych stawonogach. Endemicznie występują przede wszystkim w Afryce, a także w krajach basenu Morza Śródziemnego. Zdaniem lekarzy i naukowców ocieplenie klimatu sprawiło, że riketsje zwiększyły obszar bytowania, dlatego można jest spotkać w wielu krajach o umiarkowanym klimacie, w tym w Polsce. Jak podaje Państwowy Zakład Higieny, nawet kilkanaście procent kleszczy w Polsce może być zarażone różnego rodzaju riketsjami.

Riketsje w przeciwieństwie do większości drobnoustrojów nie przedostają się bezpośrednio do organizmu człowieka, lecz atakują go za pośrednictwem innych nosicieli. Tego rodzaju organizmy nazywane są wektorami i nie są atakowane przez riketsje. Bakterie te mogą przebywać i zakażać w trudnych warunkach. Bytujące na odzieży, zachowują zdolność zakażania ludzi przez 2–3 tygodnie.

Riketsjozy – choroby wywołane riketsjami

Lekarze wyróżniają długą listę chorób i ich powikłań, które są spowodowane działaniem riketsji w organizmie człowieka. Bakterie działają destrukcyjnie na gruczoły dokrewne, serce, naczynia krwionośne oraz układ nerwowy zaatakowanych osób. Najczęściej dostają się do organizmu poprzez drapanie skóry, co prowadzi do wtargnięcia ich do ustroju.

Jedną z chorób wywołanych zakażeniem riketsjami jest gorączka plamista Gór Skalistych. To schorzenie dotyczące głównie młodych mężczyzn, spowodowane ukąszeniem przez zakażonego kleszcza. Objawami choroby są bardzo wysoka gorączka, sięgająca ok. 39–40°C wraz z występującymi jednocześnie dreszczami oraz charakterystyczna wysypka ujawniająca się najpierw na dłoniach i stopach, z czasem obejmująca tułów. Ponadto w przebiegu gorączki plamistej Gór Skalistych wyróżnia się wysokie ryzyko zainfekowania mózgu oraz serca, ze względu na zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się riketsji. W przypadku nierozpoczęcia leczenia śmiertelność choroby wynosi 60%. Podjęcie leczenia całkowicie minimalizuje umieralność, choć jest to zależne od stopnia ciężkości choroby.

Jedną z najniebezpieczniejszych chorób spowodowanych przez riketsje jest dur plamisty, zwany także tyfusem plamistym. To bakteryjna choroba zakaźna przenoszona przez wszy oraz pchły. Tyfus występuje przede wszystkim w krajach afrykańskich i azjatyckich, cechuje się bardzo intensywnym i ciężkim przebiegiem. Okres wylęgania choroby wynosi od 10 do 14 dni, a czas wahania objawów może trwać od 5 do 21 dni.

Początkowymi symptomami tyfusu, podobnie jak innych chorób spowodowanych riketsjami, są: nagła i wysoka gorączka, ból głowy, euforia przechodząca w ogólne rozbicie, przyspieszony oddech. W pierwszych dniach od zakażenia twarz staje się zaczerwieniona i spuchnięta. Chory zazwyczaj odczuwa wzmożone pragnienie, zaczerwienieniu ulegają gałki oczne. Po ok. 4 dniach pojawia się wysypka na języku, powiększają się wątroba i śledziona. W kolejnych dniach wysypka ulega krwawieniu, występuje bezsenność, szybka utrata masy ciała. Charakterystyczne jest majaczenie, ból głowy oraz zwiększone wydalanie moczu. Po ok. 10 dniach od pierwszych objawów następują: spadek ciśnienia krwi, prawostronne powiększenie serca, leukocytoza, osłabienie, senność, osłabienie wszystkich mięśni oraz stan podgorączkowy.

Innymi chorobami wywoływanymi przez riketsje są m.in.:

• choroba Brilla-Zinssera (zwana także tyfusem nawrotowym wysypkowym, dotyczy ludzi z przebytym durem wysypkowym lub mających kontakt z chorymi na to schorzenie),

• gorączka plamista Wyspy Flindersa,

• kleszczowa gorączka afrykańska,

• japońska gorączka plamista,

• gorączka guzkowa (gorączka śródziemnomorska),

• ospa riketsjowa (riketsjoza pęcherzykowa, rozpowszechniona w Korei, Rosji, Chorwacji, na Ukrainie, w Stanach Zjednoczonych i krajach afrykańskich).

Badania i leczenie zakażenia riketsjami

Wśród badań diagnostycznych w celu wykluczenia lub potwierdzenia zakażenia riketsjami stosuje się zazwyczaj badanie poziomu przeciwciał IgM przeciwko bakteriom riketsji. W celu przeprowadzenia analizy pobiera się niewielką próbkę krwi (najlepiej na czczo). Leczenie zakażenia riketsjami jest w niektórych przypadkach bardzo trudne, ponieważ jego typowe objawy łatwo pomylić z oznakami innych chorób. Skuteczność oraz czas leczenia w głównej mierze zależne są od momentu zdiagnozowania choroby, dlatego ważna jest jak najszybsza reakcja. W leczeniu riketsjozy z wyboru stosuje się doksycyklinę. Antybiotyk ten cechuje się wysoką skutecznością. W czasie terapii zaleca się stosowanie leków zwiększających odporność.