Refluks żółciowy to zespół objawów, które wynikają z przenikania treści dwunastniczej do żołądka. Często w jego przebiegu pojawia się również odpływ żołądkowo-przełykowy, co zwiększa natężenie dolegliwości i może mieć znaczenie dla dalszego przebiegu choroby.

Mechanizm powstawania i przyczyny refluksu żółciowego

Żółć jest wydzielana wraz z sokiem trzustkowym przez brodawkę Vatera do dwunastnicy. Jeśli perystaltyka jelit jest właściwa, a zwieracz żołądka (odźwiernik) funkcjonuje prawidłowo, zawartość dwunastnicy przesuwa się do jelita cienkiego, którego śluzówka jest odporna na działanie substancji znajdujących się w treści pokarmowej.

Refluks żółciowy powstaje, kiedy zwiększone napięcie ściany dwunastnicy, jej skurcze lub obniżenie siły zwieracza umożliwiają przepływ żółci w kierunku odwrotnym do normalnego. Nie tylko żółć, ale i zmieszane z nią enzymy trzustkowe powodują wtórne uszkodzenie ściany żołądka i nieprzyjemne dolegliwości. Dodatkowo zasadowa żółć wchodzi w reakcję z kwasem solnym wydzielanym w żołądku. Produkty tego oddziaływania również mają działanie drażniące.

Zobaczcie także, czym jest refluks żołądkowo-przełykowy:

Przyczynami refluksu żółciowego są:

• zaburzenia motoryki jelit wynikające z uszkodzenia zaopatrujących je nerwów (co zdarza się np. po usunięciu pęcherzyka żółciowego albo innych zabiegach dokonywanych w tej okolicy),
  
• idiopatyczne (czyli niezwiązane z żadną określoną przyczyną) obniżone napięcie zwieracza żołądka, który prawidłowo powinien otwierać się jedynie w szczycie fali perystaltycznej, przemieszczającej treść pokarmową w kierunku dwunastnicy – stan ten może wynikać np. z wad rozwojowych, kiedy unerwienie ściany żołądka nie jest odpowiednio wykształcone pod względem funkcjonalnym lub anatomicznym,
  
• stan po częściowej resekcji żołądka, powodującej zaburzenia jego motoryki, uszkodzenie dróg przewodzenia nerwowego albo zmiany anatomii okolicy odźwiernika (pociąganie, częściowe przecięcie włókien mięśniowych itp.),
  
• zniekształcenia odźwiernika wynikające z wcześniej istniejących, zbliznowaciałych wrzodów tej okolicy,
  
• zwiększone ciśnienie w dwunastnicy, będące skutkiem zwężenia drogi odpływu do jelita albo ucisku na jego ścianę z zewnątrz (np. przez guz sąsiedniego narządu).
  

Refluks żółciowy – objawy

Podstawowym objawem refluksu żółciowego są nawracające dolegliwości bólowe w nadbrzuszu, pojawiające się najczęściej 30–60 minut po posiłku, na czczo albo po przegłodzeniu.

Dodatkowymi symptomami zespołu są m.in.: uczucie pełności w obrębie jamy brzusznej, odbijanie z odczuwaniem gorzkiego smaku, nieprzyjemny zapach z ust, nawracająca czkawka, nudności, a jeśli do żołądka przedostają się duże ilości żółci – wymioty gorzką, żółciową treścią.

Objawy nasilają się, jeśli (co często się zdarza) do refluksu żółciowego dołącza się refluks żołądkowo-jelitowy. Chorzy skarżą się dodatkowo na częste występowanie zgagi, bóle w klatce piersiowej, uciążliwy odruch wymiotny.

Rozpoznanie refluksu żółciowego

Diagnostyka opiera się przede wszystkim na potwierdzeniu cofania się żółci. Najłatwiejszą i najczęściej stosowaną metodą jest badanie endoskopowe – gastroduodenoskopia – które pozwala na bezpośrednią obserwację zawartości żołądka (i ewentualne pobranie próbek do późniejszego badania laboratoryjnego).

Metody obrazowe opierają się na:

• podaniu posiłku z kontrastem, który uwidacznia na wykonanych później zdjęciach radiologicznych cofanie się treści do żołądka lub nawet do przełyku,
  
• dożylnym wstrzyknięciu niewielkiej ilości substancji radioaktywnej, wydzielającej się do dróg żółciowych, której obserwacja urządzeniem rejestrującym aktywność podanego izotopu pozwala na określenie, jak przemieszcza się żółć.
  

Przybliżoną wielkość refluksu można ocenić za pomocą sondy założonej do żołądka na dłuższy czas albo poprzez wprowadzenie do żołądka czujnika mierzącego odczyn pH zawartej w nim treści.

Leczenie refluksu żółciowego

Refluks żółciowy leczy się środkami przyspieszającymi perystaltykę jelit albo wpływającymi na wydzielanie żółci oraz soku żołądkowego. Niektóre leki mogą też stymulować odpowiednio funkcję nerwów układu autonomicznego (wegetatywnego). Mogą to być preparaty farmaceutyczne albo różnego typu mieszanki ziołowe.

Reakcja na terapię jest indywidualna, więc dobór leczenia wymaga niekiedy wielu prób. Podstawowe znaczenie w ograniczeniu objawów ma prawidłowe odżywianie.

Refluks żółciowy – dieta

Refluks żółciowy wymaga zachowania prawidłowych nawyków żywieniowych. Należy jeść często (5 posiłków dziennie), regularnie, nie dopuszczać do przegłodzenia. Nie zaleca się spożywania alkoholu, palenia papierosów, konsumpcji potraw tłustych, smażonych, wędzonych, ostro przyprawionych albo zawierających rośliny strączkowe lub produkty kiszone. Powinno się unikać picia mocnej kawy i herbaty oraz napojów gazowanych. Trzeba również zrezygnować ze spożywania owoców cytrusowych.

Do zalecanych składników diety należą:

• chude mięsa i ryby (najlepiej gotowane lub duszone),
  
• chude mleko, sery, jogurty,
  
• ryż, makarony i kasze,
  
• pieczywo pszenno-żytnie.
  

Indywidualnie dobrana, sprawdzona dieta pozwala na zachowanie dużego komfortu i ograniczenie dolegliwości. 

Zobaczcie także, jak zbudowany jest nasz układ pokarmowy: