Za źródło haluksów powszechnie uważa się nieodpowiednio dopasowane, wąskie czy na wysokim obcasie obuwie, zmieniające biomechanikę stopy i pogarszające wytrzymałość struktur stabilizujących stopę. Jednak przyczyny powstawania haluksów są bardziej złożone i uwzględniają istniejące wady w obrębie stopy, choroby zwyrodnieniowe czy płeć i związane z nią predyspozycje anatomiczne.

Haluks – co to jest?

Haluks, czyli paluch koślawy, to bolesne zniekształcenie przodostopia na poziomie pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego, charakteryzujące się przyśrodkowym odchyleniem osi pierwszej kości śródstopia z jednoczesnym bocznym ustawieniem osi palucha. W efekcie dochodzi do zmiany ustawienia kątowego w stawie klinowato-śródstopnym pierwszym w celu ustąpienia miejsca przemieszczającej się kości śródstopia. Przesunięty w bok pierwszy staw palucha jest przyczyną wielu dolegliwości, m.in.:

• nawracających stanów zapalnych;
• zgrubień i odcisków po przyśrodkowej stronie podstawy palca;
• obrzęków i zaczerwienienia oraz podwyższonej temperatury miejscowej;
• napięcia skóry oraz chronicznego bólu nasilającego się w trakcie chodzenia.

Na skutek deformacji poszerza się szerokość stopy, pogarsza się jej biomechanika i wytrzymałość struktur stabilizujących stopę, co stanowi przyczynę pogorszenia jakości i wydajności chodzenia. Haluksy powstają na skutek złożonych, wieloczynnikowych uwarunkowań.

Jak powstaje haluks?

Powstawanie haluksa rozpoczyna się od nieznacznej, ale przewlekłej, zmiany ustawienia kątowego stawu śródstopno-paliczkowego palucha na skutek różnorodnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Wraz z upływem czasu deformacja narasta, prowokując okoliczne tkanki do kompensacyjnego ułożenia. Szczególnie dotyczy to przykurczu ścięgna mięśnia przywodziciela palucha oraz prostownika długiego palucha. Ponadto przyśrodkowa część torebki stawowej ulega rozciągnięciu, a boczna – skróceniu. Z kolei trzeszczki okołostawowe pozostają w niezmienionym miejscu, ale przesunięcie głowy pierwszej kości śródstopia powoduje ich przyśrodkowe podwichnięcie względem trzeszczek. W odpowiedzi na długotrwałe siły koślawiące głowa pierwszej kości śródstopia ustawia się szpotawo w stosunku do całego śródstopia, a zniekształcenie osi palucha narasta. Haluks w zaawansowanych postaciach może zachodzić górą lub dołem na drugi palec, a nawet sięgać trzeciego. Może również ulec rotacji i nie mieć kontaktu z podłożem. Anomalie tego typu powoduje wiele uwarunkowań wrodzonych i wtórnych, które wywołują czynniki sprzyjające, jak otyłość, długotrwała praca stojąca, taniec klasyczny, sport obciążający stopy oraz urazy w obrębie dystalnej części kończyny dolnej.

Przyczyny powstawania haluksów

Do etiologii zjawiska zalicza się predyspozycje anatomiczne. Powszechnie zauważa się korelację pomiędzy tworzeniem się zniekształcenia pierwszego palca a obecnością innych nieprawidłowości w obrębie stopy i stawu skokowo-goleniowego, takich jak płaskostopie, anomalie tyłostopia, nietypowy kształt palców, zmiany zwyrodnieniowe oraz zaburzenia ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego. Ponadto przyczyny haluksów w dużym stopniu powiązane są z czynnikami genetycznymi. Na etiologię schorzenia składają się także:

• płeć – kobiety są bardziej narażone na powstawanie haluksów ze względu na słabszy aparat więzadłowo-torebkowy, mniejszą powierzchnię stawową oraz wytrzymałość kostną, co zwiększa ryzyko odkształceń. Do czynników sprzyjających haluksom u pań należy m.in. nieodpowiednie obuwie na wysokim obcasie czy z ostro zakończonym przodem, utrzymujące stopę w ustawieniu zgięciowym przodostopia z obniżeniem łuku poprzecznego podeszwy i długotrwałym uciskiem palucha. Skutkami noszenia butów tego typu są: nierównomiernie rozłożony ciężar ciała, osłabienie palucha – jednego z głównych punktów podparcia, pogorszenie wytrzymałości struktur stabilizujących stopę oraz osłabienie mięśni;
• współistnienie innych chorób i deformacji, m.in. stopy ustawionej w pronacji (pięta zwrócona jest do wewnątrz); metatarsalgii (bolesności śródstopia); uogólnionej wiotkości więzadłowa; szpotawego ustawienia pierwszej kości śródstopia; układowych chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy łuszczyca, w których dochodzi do reumatoidalnego zapalenia błony maziowej i stopniowej destrukcji torebek stawowych;
• kształt głowy pierwszej kości śródstopia – im głowa jest bardziej kulista, tym mniej stabilny jest staw i większe są skłonności do przemieszczeń kątowych w stawach;
• przykurcz ścięgna Achillesa i mięśnia brzuchatego łydki – przykurcz stopy w ustawieniu końskim sprzyja zaburzeniom mechaniki stopy i przesunięciu punktów podparcia;
• hipermobilność pierwszej kości śródstopia i stawu śródstopno-paliczkowego palucha;
• hipermobilność pierwszego promienia w trzech płaszczyznach, sprzyjająca grzbietowemu podwichnięciu kości śródstopia względem kości klinowatej.

Zobacz film: Jak zapobiegać powstawaniu haluksów?

Bibliografia:

1. Brown D., „Sekrety ortopedii”, Urban & Partner, Wrocław 2006;

2. Stark C., „Halluks. Leczenie holistyczne bez operacji”, Kos, Katowice 2018;

3. Waldman S. D., „Atlas zespołów bólowych”, Urban & Partner, Wrocław 2009.