W szpiku kostnym powstają elementy morfotyczne krwi, czyli erytrocyty (krwinki czerwone), limfocyty (krwinki białe) oraz trombocyty (płytki krwi). Jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dlatego gdy zostaje zniszczony na skutek choroby lub leczenia (chemio- lub radioterapii), dokonuje się jego przeszczepu, by odbudować system krwiotwórczy chorego.
Przeszczep szpiku: na czym polega? Metody pobrania i wszczepienia szpiku
Na czym polega przeszczep szpiku kostnego? Najprościej mówiąc, na pobraniu go od dawcy i wszczepieniu do organizmu biorcy. Autoprzeszczep szpiku oznacza, że biorca i dawca to ta sama osoba – to przeszczep autogeniczny. Tę metodę stosuje się u osób chorych na raka:
-
autoprzeszczep szpiku kostnego w szpiczaku stosowany jest częściej niż przeszczep od innego dawcy,
- u chorych na chłoniaka,
- u osób z białaczką.
Przed rozpoczęciem leczenia, które wyniszcza chorobę ale też organizm, pobiera się szpik i przechowuje go do czasu, aż będzie mógł zostać ponownie wprowadzony do organizmu po leczeniu. Zalety autoprzeszczepu szpiku kostnego w chorobach nowotworowych to:
- możliwość stosowania agresywnego leczenia chemioterapią wysokodawkową – daje większe szanse na wyleczenie,
- całkowita zgodność, nie trzeba szukać dawcy ani wykonywać testów zgodności.
Podstawą przeszczepu allogenicznego jest znalezienie pasującego dawcy dla danego biorcy. Ten rodzaj przeszczepu szpiku można przeprowadzić od osoby spokrewnionej – zgodny może być ktoś z najbliższej rodziny, lub od osoby niespokrewnionej. Specjalnym rodzajem przeszczepu allogenicznego jest przeszczep syngeniczny. Polega on na transplantacji szpiku od bliźniaka jednojajowego.
Zobacz także: Zapalenie kości (szczęki, zęba, szpiku, kości ogonowej) – objawy, przyczyny
W przeszczepie allogenicznym wykonuje się badania w poszukiwaniu odpowiedniego dawcy. Czasem może nim zostać brat lub siostra, rzadko zdarza się, że zgodni są inni krewni. Gdy nie ma lepszego wyboru, można przeprowadzić przeszczep bez zgodności w obrębie jednego z sześciu alleli.
Przeszczep szpiku od osoby niespokrewnionej wymaga znalezienia dawcy w znacznie większej puli ludzi. Poszukiwania są żmudne i kosztowne, ponieważ banki szpiku (polskie i zagraniczne) mają niewiele informacji szczegółowych o dawcach i ich profilach.
Jak wygląda przeszczep szpiku kostnego? Proces oddawania i wszczepiania
Niezależnie od rodzaju przeszczepu – autogenicznego czy allogenicznego – proces pobierania i wszczepiania szpiku jest taki sam. W większości przypadków komórki macierzyste, które wszczepia się choremu, pobiera się z krwi obwodowej (leukafereza), rzadziej konieczne jest ich pozyskanie ze szpiku kostnego. Jeśli jednak takie są wskazania lekarskie, szpik pobiera się z kości talerza biodrowego. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym na sali operacyjnej. Po dezynfekcji miejsca wkłucia lekarz specjalną igłą pobiera szpik z kości. Procedura trwa około godziny.
Gdy komórki macierzyste pozyskuje się z krwi obwodowej, biorca oddaje krew, z której oddziela się komórki zdolne do odbudowy układu krwiotwórczego, a następnie pozostała krew wraca do dawcy. Krew oddaje się w warunkach ambulatoryjnych przeważnie z żyły w zgięciu łokciowym. Jednorazowo może trwać to od 3 do 4 godzin. Do pobrania wystarczającej ilości komórek na jeden przeszczep potrzeba jednego lub dwóch zabiegów.
Następnie pobrany szpik jest podawany w kroplówce biorcy. Ważne jest, by biorca otrzymał szpik tego samego lub najpóźniej następnego dnia.
Zobacz film i sprawdź z czego składa się krew:
Przeszczep szpiku kostnego: powikłania i rokowania
Autoprzeszczep szpiku kostnego powikłania może mieć w postaci wznowy choroby. Aby ograniczyć ryzyko tego zjawiska, oczyszcza się pobrany materiał z komórek nowotworowych, zostawiając zdrowe i żywe komórki macierzyste.
Allogeniczny przeszczep szpiku niesie większe ryzyko. Po podaniu biorcy przygotowanego preparatu może dojść m.in. do:
- wznowy choroby,
- odrzucenia przeszczepu,
- choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi – polega na tym, że przeszczepione limfocyty niszczą organizm biorcy,
- nudności i wymiotów,
- utraty włosów,
- infekcji bakteryjnych, wirusowych czy grzybiczych,
- uszkodzenia wątroby,
- zapalenia płuc.
Z czasem mogą pojawić się problemy z płodnością, zaburzenia hormonalne czy nowotwory. U osób po przeszczepie szpiku ryzyko zachorowania na raka (innego niż leczony wcześniej) jest większe niż u osób, którym nie przeszczepiano szpiku kostnego.
Potencjalne powikłania dla dawcy to:
- pęknięcie żyły podczas oddawania krwi i powstanie krwiaka,
- ból gardła i chrypka, nudności, senność oraz ból biodra po pobraniu szpiku z kości talerza biodrowego – większość z nich to skutek narkozy.
Rokowania po przeszczepie szpiku kostnego zależą od odpowiedzi organizmu chorego na leczenie i na przeszczep. Przeżywalność chorych po przeszczepie jest większa niż wśród osób, którym nie został przeszczepiony szpik.
Bibliografia:
- https://podyplomie.pl/onkologia/15945,przeszczep-szpiku-w-leczeniu-ostrych-bialaczek
- http://www.dawcy-szpiku.pl/dla-dawcow/najczesciej-zadawane-pytania
- http://www.rckik.poznan.pl/jak-pobiera-sie-szpik