Płaskostopie u dzieci ma zwykle charakter wrodzony. Niekiedy jednak przyczyną jest (podobnie jak u dorosłych) porażenie niektórych mięśni kończyn dolnych. Zaniedbane schorzenie może w przyszłości stać się przyczyną licznych dolegliwości, ograniczenia zdolności chodzenia lub tworzenia się paluchów koślawych.

Jak powstaje płaskostopie u dzieci?

Płaskostopie u dzieci jest cechą wrodzoną. Sklepienie stopy kształtuje się, gdy dziecko zaczyna chodzić. Zbyt mała aktywność ruchowa, nadwaga lub otyłość albo nieprawidłowy dobór obuwia sprawiają, że mięśnie stopy i goleni nie pracują prawidłowo i niemożliwe jest wytworzenie się właściwego ułożenia śródstopia.

W warunkach fizjologicznych najpóźniej od 4 roku życia kończyna dolna opiera się o płaskie podłoże głównie piętą, okolicą głów pierwszej i piątej kości śródstopia. Niekiedy miejscem podparcia jest również boczna krawędź stopy. Dzieje się tak, gdy odpowiednią siłę i napięcie mają mięśnie międzykostne podeszwowe i glistowate śródstopia oraz mięśnie goleni zlokalizowane głównie po stronie piszczelowej. Prawidłowo wysklepiona stopa ma zdolność do amortyzowania przenoszonych sił i zabezpiecza kończynę dolną przed powtarzającymi się mikrourazami związanymi z chodzeniem.

Stopa prawidłowa ma dwa sklepienia – podłużne i poprzeczne. Jeśli obniżają się one wskutek zmniejszonej sprawności mięśni lub wiotkości aparatu torebkowo-więzadłowego stawów, mówi się o płaskostopiu (odpowiednio – podłużnym lub poprzecznym). Stopa opiera się wtedy o podłoże całą swoją powierzchnią. Prowadzi to do nadmiernego obciążenia niektórych jej części oraz do bocznego przekrzywienia (odchylenia w stronę kostki bocznej).

Inną, choć coraz rzadką w Polsce, przyczyną płaskostopia u dzieci jest zniekształcenie kości wynikające z ich nieprawidłowego uwapnienia wskutek krzywicy. Choroba ta ma jednak coraz mniejsze znaczenie kliniczne w związku z powszechną profilaktyką z wykorzystaniem preparatów witaminy D. Stany znacznego zaniedbania i niedożywienia dzieci spotykane są sporadycznie.

Płaskostopie u dziecka – jak rozpoznać?

Charakterystycznym objawem płaskostopia u dziecka jest płaskie, poziome ułożenie stopy na podłożu, bez widocznego uniesienia śródstopia od strony wewnętrznej (przyśrodkowej). Dziecko może skarżyć się na dolegliwości bólowe po długotrwałym chodzeniu, bieganiu czy staniu przez dłuższy czas. Stosunek długości stopy do jej szerokości jest większy niż normalnie, okresowo mogą pojawiać się obrzęki kostek.

Wadliwe ułożenie stóp i uciążliwe dolegliwości mogą z czasem powodować reakcje obronne, polegające na ustawianiu kończyn dolnych w nieprawidłowej, zmniejszającej ból pozycji, co prowadzi do zaburzenia statyki ciała i wad postawy.

Nawracającymi objawami płaskostopia u dzieci mogą być zapalenia ścięgien, torebek stawowych lub stawów stopy oraz pojawiające się wcześnie zmiany zwyrodnieniowe w stawach (przewlekłe wysięki, wyrośla kostne itp.). Prowadzi to do ograniczenia ruchomości w stawach stopy oraz do powstawania np. paluchów koślawych.

Jak leczyć płaskostopie u dzieci?

Dzieci z płaskostopiem powinny znajdować się pod stałą opieką ortopedy i (w razie potrzeby) rehabilitanta. Sposób postępowania określa się na podstawie ogólnego stanu zdrowia, poziomu aktywności, zaawansowania zmian ustawienia stopy i wieku dziecka. Najskuteczniejsza jest rehabilitacja przed 13–14 rokiem życia, bo wtedy kończy się proces formowania sklepień.

Jak leczyć płaskostopie u dziecka? Dowiesz się tego z filmu:

Lekarz ortopeda decyduje, czy i jakie obuwie albo wkładki należy stosować. Zwykle zalecane są buty z wyprofilowanym podbiciem, na płaskiej podeszwie, stabilizujące kostkę dziecka (tak, by nie dochodziło do rotacji stopy na zewnątrz). Wkładki ortopedyczne dla dzieci z płaskostopiem mają też za zadanie odwracać stopę i podpierać jej sklepienie. Kształt i wielkość wkładek dobiera się indywidualnie.

Rehabilitacja płaskostopia u dzieci obejmuje przede wszystkim ćwiczenia. Ich zadaniem jest pobudzenie aktywności i zwiększenie siły mięśni, pod wpływem których stopa wysklepia się. Dzieciom zaleca się m.in.:

• chodzenie na palcach,

• taniec,

• gry i zabawy ruchowe,

• wykonywanie ćwiczeń palcami stóp – podnoszenie przedmiotów z podłoża, toczenie piłeczek itp.,

• skoki na palcach (o ile dziecko nie ma nadwagi lub osłabionego układu kostno-stawowego),

• jazdę na rowerze z siodełkiem ustawionym tak, by dziecko sięgało pedałów palcami stóp, a nie śródstopiem.

Na płaskostopie u dzieci doskonale wpływają regularne, długie spacery po nierównym podłożu (gdy stopa musi dostosowywać się do kształtu podłoża, a mięśnie pracują intensywnie, by utrzymać ją w stabilnym położeniu) oraz chodzenie boso po trawie lub piasku.

Płaskostopie u dzieci – kiedy należy udać się do lekarza?

Za fizjologiczne płaskostopie u dzieci uważa się brak wysklepienia stopy do 3 roku życia. Nie można więc mówić o płaskostopiu u rocznego dziecka jako o chorobie. Wizyta u lekarza jest niezbędna, gdy podczas chodzenia widoczne są objawy przekrzywiania stóp lub nie obserwuje się stopniowego powstawania sklepienia podłużnego lub poprzecznego. Badanie pozwala określić, czy stan dziecka wymaga jakiejkolwiek interwencji albo dalszej obserwacji.

Wszystkie zalecane ćwiczenia lecznicze można wdrażać profilaktycznie u dzieci młodszych. Zmniejsza to prawdopodobieństwo, że płaskostopie utrwali się i będzie wymagało leczenia w przyszłości.