Pęknięcie macicy zawsze stanowi niebezpieczeństwo ze względu na jej intensywne ukrwienie. Szczególne zagrożenie pojawia się w okresie ciąży i porodu, kiedy ściana narządu jest znacznie rozciągnięta i pogrubiała, a przepływ krwi – wielokrotnie większy niż w innych okresach życia.

Budowa macicy

Macica jest narządem nieparzystym, zlokalizowanym w obrębie miednicy. Z zewnątrz pokryta jest (w górnej części) otrzewną ścienną. Jej ściana zbudowana jest z bogato unaczynionej mięśniówki gładkiej. Wewnętrzna, zwykle szczelinowata przestrzeń pokryta jest nabłonkiem. Anatomicznie macica składa się z dna, trzonu oraz szyjki. W swych górnych, bocznych rogach łączy się z jajowodami, przez które dostają się do niej komórki jajowe wędrujące z jajników. W dolnej części macica łączy się z pochwą, do której wnika swoją szyjką.

W okresie ciąży macica wielokrotnie zwiększa swoja objętość i masę. Skalę zmian obrazuje fakt, że narząd ten, którego najwyżej położona część – dno – znajduje się normalnie poniżej spojenia łonowego, w okresie ciąży sięga aż do łuków żebrowych. Oczywiście takim zmianom towarzyszy znaczne (nawet kilkudziesięciokrotne) zwiększenie przepływu krwi przez naczynia tętnicze zaopatrujące ścianę macicy.

Pęknięcie macicy

Potoczne określenie „pęknięcie macicy” obejmuje dwa stany: pęknięcie trzonu lub dna macicy oraz szyjki macicy podczas porodu.

Powikłania te różnią się przyczyną, obrazem klinicznym oraz stopniem zagrożenia dla kobiety. W czasie porodu każde z tych zdarzeń, choć w różnym stopniu, stanowi zagrożenie dla dziecka.

Pęknięcie szyjki macicy przy porodzie jest zjawiskiem, do którego dochodzi dość często. Szyjka, której światło jest zwykle zamknięte, musi rozszerzyć się na tyle, by zmieściło się w niej rodzące się dziecko. Rozwarcie musi osiągnąć ok. 10 cm. Najmocniejsze rozciągnięcie szyjki pojawia się w momencie, kiedy przechodzi przez nią główka. Wtedy właśnie dochodzi często do pęknięcia. Prawdopodobieństwo zwiększa się, gdy skurcze parte następują jeszcze przed uzyskaniem całkowitego rozwarcia albo gdy dziecko jest bardzo duże.

Pęknięcie szyjki macicy w momencie przechodzenia przez nią główki powoduje zwykle niewielkie krwawienie. Ustępuje ono szybko, ponieważ po urodzeniu się dziecka mięśniówka macicy szybko się obkurcza, powodując zaciśnięcie krwawiących, przerwanych tętniczek.

Pęknięcie trzonu lub dna macicy w czasie ciąży lub podczas porodu to stan znacznie poważniejszy, będący zwykle zagrożeniem życia matki i dziecka. Ściana narządu może ulec przerwaniu pod wpływem znacznego rozciągnięcia przez rosnący płód albo przy silnych skurczach. Szczególnie narażone na pęknięcie macicy są kobiety, u których ściana jest ścieńczała, zbliznowaciała albo zmieniona chorobowo.

Nawet niewielkie pęknięcie ściany macicy znajdującej się pod napięciem powoduje efekt podobny, jak w przypadku napompowanego balonika czy piłki – pod wpływem wewnętrznego ciśnienia rozdarcie gwałtownie się rozszerza, a zniszczenia – powiększają. Pęknięcie macicy powoduje więc zwykle przerwanie nie tylko warstwy mięśniowej, ale też otrzewnej i licznych, dużych naczyń krwionośnych. Dochodzi do intensywnego wewnętrznego krwawienia, które jest często przyczyną wstrząsu hipowolemicznego (wynikającego z niedoboru krwi krążącej w naczyniach krwionośnych). Przy braku szybkiego i skutecznego leczenia operacyjnego oraz uzupełnienia objętości krwi krążącej może dojść nawet do śmierci kobiety.

Jak zbudowany jest kobiecy układ rozrodczy? Dowiesz się tego z filmu:

Skutki pęknięcia macicy dla płodu i rodzącego się dziecka

Pęknięcie trzonu lub dna macicy w ciąży lub podczas porodu stanowi poważne zagrożenie również dla dziecka. Niedostatek krwi w naczyniach krwionośnych matki jest przyczyną zmniejszenia krążenia łożyskowego i wtórnego niedotlenienia płodu. Może to doprowadzić do zamartwicy, trwałych zmian w układzie nerwowym, nawet do śmierci dziecka. Jedynym ratunkiem jest poprawianie parametrów hemodynamicznych (ciśnienia krwi i jej wysycenia tlenem) u krwawiącej matki i jak najszybsze wykonanie operacyjnego zamknięcia uszkodzonych tętnic. Najczęściej zabieg ten łączy się z wydobyciem płodu (podobnie jak w cięciu cesarskim).

Pęknięcie szyjki macicy przy porodzie nie stanowi dla dziecka zagrożenia. Do takiego powikłania dochodzi bowiem zwykle w momencie, gdy zaczyna ono samodzielnie oddychać.

Przyczyny pęknięcia macicy

Pęknięcia trzonu lub dna macicy u zdrowych kobiet należą do rzadkości i związane są zwykle z urazem mechanicznym, do którego dochodzi w zaawansowanej fazie ciąży. Przyczyną jest wypadek komunikacyjny, uderzenie w brzuch albo upadek.

Najczęściej jednak powodem pęknięcia macicy są istniejące zmiany:

• blizny po wcześniejszych cięciach cesarskich (szczególnie wykonywanych techniką klasyczną – z pionowym otwarciem macicy w linii pośrodkowej ciała),

• inne stany pooperacyjne,

• pozapalne ścieńczenie ściany narządu,

• obecność mięśniaków lub zwłóknień.

Pęknięcie szyjki macicy ma natomiast charakter incydentalny, związany bezpośrednio z przebiegiem porodu i nie jest skorelowane z żadnymi dodatkowymi czynnikami.

Bibliografia:

1. G.H. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia, Warszawa 2017.

2. J.R. Niebyl, J.L. Simpson, Położnictwo – ciąża prawidłowa i powikłana, Wrocław 2014.