Patomorfologia to dział medycyny, którego zadaniem jest dostarczenie informacji o istocie procesu chorobowego na podstawie wyglądu morfologicznego zmienionych narządów, tkanek i komórek. W wielu schorzeniach okazuje się niezbędna dla podjęcia właściwej terapii.

Patomorfologia jest częścią ogólnej nauki o chorobach, czyli patologii, mającej źródłosłów w greckich określeniach patos ‘choroba’ i logos ‘nauka’. Stanowi także specjalizację lekarską, niezastąpioną we współczesnej diagnostyce poważnych schorzeń, zwłaszcza nowotworowych. Odgrywa istotną rolę nie tylko w procesie formułowania ostatecznego rozpoznania, ma również duży udział w ocenie czynników ryzyka, stopnia zaawansowania choroby oraz decyzjach terapeutycznych.

Patomorfologia w Polsce przeżywa jednak duży regres, brakuje bowiem specjalistów w tej dziedzinie. Obecnie w kraju pracuje niespełna 400 patomorfologów (dodatkowo co trzeci przekroczył 60. rok życia), choć zapotrzebowanie jest przynajmniej dwukrotnie większe [1]. Rocznie w Polsce egzamin specjalizacyjny zdaje 10–20 lekarzy, ale uwzględniwszy fakt wyjazdów zarobkowych oraz wiek specjalistów w tej dziedzinie i zgony, należy dodać, że ogólna liczba patomorfologów maleje o 5–10 osób rocznie.

Patomorfologia – czym się zajmuje?

W większości chorób rozpoznanie patomorfologiczne uznaje się za najbardziej istotne w procesie diagnostycznym, ponieważ, w przeciwieństwie do innych metod, nie jest obarczone tak dużą liczbą ewentualnych błędów. Jednak lekarz powinien podchodzić do materiału przeznaczonego do ekspertyzy patomorfologicznej ze szczególną odpowiedzialnością, ponieważ zwykle nie można jej powtórzyć, inaczej niż ma to miejsce w przypadku badania krwi czy moczu.

W patomorfologii podstawowym narzędziem jest mikroskop świetlny, za pomocą którego dokonuje się rozpoznania histopatologicznego lub cytologicznego.

W przypadku pierwszego z nich analizuje się morfologiczne cechy zmienionych chorobowo komórek i tkanek, wykorzystując różne rodzaje materiału pobranego podczas biopsji, czyli chirurgicznego pobrania wycinka tkankowego.

Oligobiopsja, przeprowadzana w czasie brocho–, gastro– lub kolonoskopii, polega na pobraniu materiału specjalnymi szczypczykami.

W diagnostyce niektórych chorób nerek i wątroby, a także raka prostaty i guzów piersi, wykorzystuje się biopsję gruboigłową. Jej specjalny rodzaj, zwany biopsją mammotomiczną, dostarcza materiału do badania mikroskopowego i jednocześnie pozwala usunąć cały guz (niezbyt dużych rozmiarów) z pozostawieniem tylko kilkumilimetrowej blizny na skórze.

Przezodbytnicza biopsja gruboigłowa prostaty wykorzystywana jest w diagnostyce raka tego gruczołu. Tzw. badanie mrożone to przeprowadzana w czasie operacji ocena histopatologiczna wycinka tkankowego, który w pracowni zostaje zamrożony, aby umożliwić szybkie skrojenie cienkich skrawków, pozwalających na rozpoznanie zmian w ciągu 30 min. Jest stosowane wtedy, gdy przed zabiegiem nie udało się jednoznacznie ustalić, czy zmiana jest złośliwa, czy łagodna.

Patomorfologia i cytologia

Patomorfologia często korzysta z diagnostyki cytologicznej, służącej głównie do rozpoznawania nowotworów. Wyróżnia się dwa główne jej rodzaje: złuszczeniową (eksfoliatywną) i aspiracyjną. Pierwsza polega na ocenie materiału, którego komórki złuszczają się samoistnie (np. płynu z jamy otrzewnej, moczu czy płynu mózgowo-rdzeniowego) lub uzyskanego dzięki zastosowaniu specjalnych szczoteczek (z szyjki macicy, oskrzeli, żołądka lub jelita grubego).

Patomorfologia wykorzystuje też cytodiagnostykę aspiracyjną – materiał do badania pobiera się wówczas z guza nowotworowego, nakłuwając go igłą (naprowadzaną za pomocą ultrasonografii bądź tomografii komputerowej) i wykorzystując podciśnienie uzyskiwane za pomocą strzykawki.

Współczesna patomorfologia korzysta też z bardzo nowoczesnych metod, np. immunohistochemicznych, polegających na wykazaniu obecności różnorodnych białek jądra, cytoplazmy i powierzchni komórki, a także białek macierzy pozakomórkowej za pomocą ich przeciwciał uwidacznianych w mikroskopie świetlnym lub fluorescencyjnym.

Histochemia umożliwia natomiast wykrycie w komórkach różnych produktów o znaczeniu diagnostycznym, np. śluzu w komórkach gruczolakoraka żołądka, tłuszczów w komórkach nowotworowych czy melaniny w komórkach czerniaka złośliwego.

Patomorfologia coraz częściej korzysta z diagnostyki molekularnej. Na przykład ocena amplifikacji (zwiększenia ilości) genów MYCN lub HER–2 ma znaczenie w ocenie rokowania u chorych z neuroblastomą i rakiem piersi. Techniki molekularne służą też do wykrywania dziedzicznych predyspozycji do nowotworów oraz obecności tzw. choroby resztkowej, czyli nielicznych komórek nowotworowych, które pozostały w organizmie pacjenta po leczeniu białaczki lub chłoniaka.

Bibliografia:

"Patomorfologia", Prof. dr hab. med. Włodzimierz T. Olszewski