Patogeny, w tym alarmowe, sieją prawdziwy postrach w szpitalach i innych placówkach medycznych. Tylko ich właściwe rozpoznanie pomoże uchronić resztę zdrowych osób przed zarażeniem. Drobnoustroje patogenne muszą być rejestrowane i raportowane, dzięki czemu możliwa jest izolacja osób zakażonych. Niestety wiele z nich jest opornych na działanie dostępnych antybiotyków, dlatego też konieczne są badania i notoryczna praca nad stwarzaniem medykamentów, które mogą zaradzić wybuchowi ewentualnej epidemii.
Co to są patogeny? Patogen – definicja
Patogen to czynnik, który w wyniku zaburzenia metabolizmu wywołuje chorobę. Może być nim ciało obce, mikroorganizm lub twór biologiczny, który wywoła stan chorobowy danego organizmu. Wyróżnia się kilka typów patogenów:
- biologiczne ożywione i nieożywione – wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty;
- chemiczne – substancje żrące i toksyczne związki chemiczne;
- fizyczne – urazy mechaniczne, promieniowanie jonizujące, temperatura, silne pole magnetyczne itp.
Aby sprawdzić, czy dany czynnik jest patogenem dla organizmu, wykorzystuje się tzw. postulaty Evansa, które określają, czy związek z gospodarzem jest właściwą przyczyną choroby. Według nich związek patogenny występuje, gdy m.in.: choroba pojawia się po narażeniu, odpowiedź organizmu jest stopniowa (od średniej do silnej), a jeśli była już wcześniej styczność z patogenem, to szybciej wzrasta. Ponadto jeśli wyeliminuje się czynnik patogenny, choroba zanika.
Patogeny uznane za WHO za najniebezpieczniejsze
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) stworzyła listę chorób wywoływanych przez patogeny, dla których nie stworzono jeszcze leków bądź obecne medykamenty nie dają oczekiwanych rezultatów. Mogą one powodować wybuchy epidemii, dlatego też konieczne są badania nad nowymi lekami. Na liście chorób znajdują się: gorączka krwotoczna krymsko-kongijska, gorączka Lassa, gorączka doliny Rift, MERS i SARS oraz choroby wywoływane przez wirusy – ebola, marburg i nipah.
Istnieje także wiele innych patogenów, jednak właśnie w 8 powyższych stwierdza się duży potencjał ze względu na wybuch epidemii, a także brak środków umożliwiających leczenie. Z tego samego powodu na liście WHO nie znalazły się np. AIDS bądź malaria.
Patogen alarmowy – co to znaczy?
Patogeny alarmowe (ang. alert-pathogens), nazywane także alert-patogenami, to drobnoustroje patogenne, które wytworzyły mechanizmy obronne, co przekłada się na dużą trudność w ich zwalczaniu. Są oporne na działanie dostępnych środków leczniczych, w tym antybiotyków. Drobnoustroje walczą o przetrwanie, co prowadzi do zakażeń, a jeśli ich ekspansja nie zostanie zatrzymana, to także do epidemii. Patogeny alarmowe są w stanie przetrwać w niekorzystnych warunkach i przekazywać materiał genetyczny drobnoustrojom zarówno z tego samego gatunku, jak i z innego. Związane jest to w dużej mierze z nadużywaniem antybiotyków przez ludzi, przez co wiele z nich uodporniło się na nie. Do patogenów alarmowych zalicza się m.in.:
- gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), który jest oporny na metycylinę, glikopeptydy i oksazolidynony;
- enterokoki (Enterococcus spp.), które są oporne na glikopeptydy i oksazolidynony;
- dwoinkę zapalenia płuc Streptococcus pneumoniae, która jest oporna na cefalosporyny III generacji lub penicylinę;
- pałeczki Gram-ujemne Enterobacteriaceae, pałeczki niefermentujące Acinetobacter spp. i pałeczki ropy błękitnej Pseudomonas aeruginosa, które są oporne na karbapenemy i polimyksyny;
- szczepy chorobotwórcze laseczki beztlenowej Clostridium difficile i Clostridium perfringens;
- grzyby Candida, które są oporne na flukonazol i inne leki z grupy azoli lub kandyn i grzyby Aspergillus;
-
rotawirus i norowirus;
- wirus syncytialny;
- wirus zapalenia wątroby typu B i C;
-
wirus nabytego niedoboru odporności u ludzi (HIV).
Europejskie Centrum Prewencji i Kontroli Chorób ECDC określiło 3 poziomy oporności patogenów: MDR (wieloantybiotykowe), XDR (ekstremalnie oporne) i PDR (całkowicie oporne). Dlatego też od 5 grudnia 2008 r. w Polsce obowiązuje ustawa o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która wprowadza obowiązek monitorowania przez instytucje medyczne czynników alarmowych. Dlatego też zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 23 grudnia 2011 r. należy prowadzić rejestr zakażeń szpitalnych oraz raportów o aktualnej sytuacji epidemiologicznej w placówce.
Bibliografia:
1. Michał Seweryn, Katarzyna Bandoła, Małgorzata M. Bała, Sylwia Sroka, Magdalena Koperny, Magdalena Wszołek, Drobnoustroje alarmowe wykryte u pacjentów hospitalizowanych w szpitalach województwa małopolskiego w latach 2010-2012.
2. Paweł Grzesiowski, Nowe przepisy w sprawie czynników alarmowych, rejestracji i raportowania zakażeń szpitalnych.